Karzeł Jan Omietek z Goraja, mieszczanin średniego wzrostu Stanisław Rybicki z Goraja, olbrzym Walenty Szczepanek, włościanin z Gorajca, Wisła 1902
Mężczyzna w płótniance.
Eksponaty ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, dobór zabytków i aranżacja na modelu E. Piskorz-Branekova, fot. J. Święch
Mężczyzna w płótniance.
Eksponaty ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, dobór zabytków i aranżacja na modelu E. Piskorz-Branekova, fot. J. Święch
Magierka (ślachmyca, pończosznica) ze zbiorów Muzeum Zamojskiego, fot. H. Szkutnik
Okrągła czapka robiona na drutach z białej wełny we wzory niebieskie i czerwone. O główce różnej wysokości, prostej lub w kształcie grzyba. Wykonywana w osobliwy sposób - najpierw dziano jajkowaty zamknięty z obu stron walec, który poddawano procesowi folowania. Następnie jeden jego koniec wtłaczano do środka, powstały w ten sposób podwójny worek modelowano. Magierki noszone przez członków orkiestry Karola Namysłowskiego oraz wzorowane na nich były niskie i miały kształt płaskiego walca.
Typy lubelskie, Z pod Zamościa, pocztówka, mal. K. Rayski, własność prywatna
Typy lubelskie, pow. zamojski, mężczyzna w magierce, pocztówka, mal. K. Rayski, własność prywatna
Kapelusz z trawy tzw. psiarki, fot. E. Piskorz-Branekova
Szczególnie latem noszono kapelusze ze spiralnie zszywanych taśm, plecionych ze słomy lub trawy – tzw. psiarki. Miały one cylindryczną główkę opasaną wstążką i dosyć duże, niekiedy lekko podwinięte rondo.
Koszula męska ze zbiorów Muzeum Zamojskiego fot. H. Szkutnik
O kroju przyramkowym, z niewielkim wykładanym kołnierzykiem lub stójką, rozcięciem na przodach, rękawami wszytymi w mankiet. Długa, sięgająca prawie do kolan, wypuszczana na spodnie. Do przełomu XIX i XX wieku bez ozdób, szyta z lnianego samodziału, później także z fabrycznego płótna bawełnianego i coraz powszechniej z czerwono-czarnymi haftami o motywach geometrycznych i zgeometryzowanych roślinnych. Wyszycia te ułożone pasowo przystrajały stójkę, kołnierzyk, przody koszuli, przyramki (prostokątne kawałki tkaniny wszyte pomiędzy koszulę i rękawy) oraz mankiety.
Karol Namysłowski z orkiestrą w Chomęciskach, 1884 r., fot. K. Strzelecki, Muzeum Zamojskie
Mężczyzna w kożuchu, pocztówka, mal. K. Rayski, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie
Huczma (gamerka, czapka na cztery powiaty/strony świata)
Czapka z brązowego lub popielatego sukna. Tworzył ją prostokątny płat tkaniny (jego długość równała się obwodowi czapki) składany na cztery i nacinany w formie równoramiennego trójkąta. Powstałe w ten sposób 4 kliny po zszyciu tworzyły kwadratowe denko czapki, a pozostały stanowiący z nimi całość prostokątny płat tkaniny, po złożeniu na pół i wywinięciu stanowił jej otok. Huczmę zdobiono poprzez trzykrotne obszycie górnej części otoku niebieskim sznurkiem, z niego także robiono przyszyte na jej czterech rogach pompony.
Z Goraja, pow. Zamojski, Ziemia, 1913
Włościanin z powiatu zamojskiego, Album „Ziemi"
Osada Nadgajowego na Czarnym Wygonie, Leśn. Kosobudy (fragment), 1902 r., fot. J. Strzyżowski, ze zbiorówMuzeum Zamojskiego
Na fotografii widać sposób noszenia koszuli i tyszowiaki.
Włościanin z Lipska, ok. 1920 r., fot. NN, ze zbiorów Muzeum Zamojskiego
Spodnie szyte były głównie z lnianego samodziału, jedynie odświętne noszone zimą robiono z białego, szarego lub ciemnobrązowego sukna folowanego. Ich krój był bardzo prosty, każdą nogawkę wykonywano z jednego płata tkaniny, a z przodu w pasie poszerzał spodnie trójkątny klin. Miały one na prawym boku niewielki rozporek, a górna część po podwinięciu tworzyła tunelik przez, który przeciągano sznurek. Regulował on obwód w pasie i podtrzymywał spodnie.
Kamizelka ze zbiorów Muzeum Zamojskiego fot. H. Szkutnik
Do końca XIX wieku kamizelki szyto z czarnego lub brązowego sukna, które podszywano lnianym samodziałem. Jej krój był prosty, bez cięć i zaszewek, tworzyły ją dwa przody i plecy, przy szyi okrągły podkrój. Kamizelki te zapinano na przyszyte w dwóch rzędach metalowe guziki. Potem przyszła moda na kamizelki o kroju miejskim o przodach z cienkiego niebieskiego sukna i plecach z tkaniny lnianej lub bawełnianej. Miały one przy szyi niewielki wykładany kołnierzyk, zapinano je na jeden rząd metalowych guzików.
Latem założone na koszulę stanowiły okrycie wierzchnie, w okresie chłodów noszono je pod płótniankę lub sukmanę.
Z pow. zamojskiego, fot. ze zbiorów Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego
Ziemia, 1911
Feliks Zawiślak z Żurawia, fot. ks. St. Samorek., Ziemia, 1911
Płótnianka (parcianka) to męskie i kobiece okrycie wierzchnie o kroju poncho podłużnego, szyte z grubego lnianego lub konopnego samodziału tkanego splotem rządkowym.
Płótnianki były długie, bez zapięcia, sięgały do połowy łydek, przy szyi miały wąski i stojący kołnierz, rękawy proste zwężające się przy dłoni, nie były zdobione. Najczęściej noszono je rozpięte, niekiedy przepasywano pasem rzemiennym lub konopnym sznurem.
Tomasz Maciąg z Zaburza (pow. zamojski), fot. ks. St. Samorek, Ziemia, 1912
Staś Olech z Gaju (pow. zamojski), fot. ks. St. Samorek, Ziemia, 1911
Typy lubelskie, spod Lublina, pocztówka, mal. K. Rayski, własność prywatna
Przez mężczyzn sukmana była noszona przez cały rok jako strój reprezentacyjny, dla kobiet była zimowym okryciem wierzchnim. Mężczyźni zakładali ją czasem bezpośrednio na koszulę, na ogół jednak na kamizelkę, niekiedy na płótniankę, a w czasie srogiej zimy na kożuch. W okolicach Zamościa noszono kilka typów sukman, najbardziej znaną i spopularyzowaną przez Orkiestrę Włościańską Karola Namysłowskiego jest tzw. fijorówka, pierwotnie używana w północnej części regionu. Sukmana ta szyta z brązowego sukna była pięknie zdobiona szamerunkiem z czerwonego i jasno granatowego sznurka, którym obszywano kołnierz, oba przody (do linii pasa), fałdy na bokach i mankiety rękawów. Oprócz niej noszono nieco inaczej przystrajane sukmany także brązowe oraz popielate o plecach zdobionych bogato naszyciami z granatowego sukna i zielonego sznureczka, a także szyte z tkanin w kolorze niebieskim.
Typy lubelskie, skrzypek orkiestry włościańskiej w sukmanie tzw. fijorówce, pocztówka, mal. K. Rayski, własność prywatna
Mężczyzna w sukmanie tzw. fijorówce (po stronie prawej), Geograficzne zróżnicowanie odzieży ludowej w Polsce, K. Moszyński, Kalendarz Ilustrowanego Kuryera Codziennego, 1935 r.
Mężczyzna w sukmanie, pocztówka, mal. K. Rayski, własność prywatna
Typy lubelskie, z pod Zamościa, pocztówka, mal. K. Rayski, własność prywatna
Karol Namysłowski z orkiestrą, 1902 r., Lublin, ogród-teatr letni „Rusałka”, fot. NN, ze zbiorów Muzeum Zamojskiego
Orkiestra Włościańska Karola Namysłowskiego, pocztówka, Nakładem, St. Winiarskiego w Warszawie, 1900, ze zbiorów Muzeum Zamojskiego
Pas z Łopiennika, Stanisław Dąbrowski. Pasy lubelskie.
Pas szyty z podwójnie złożonej skóry bydlęcej, z wewnętrzną osłoniętą klapką kieszenią. Jego szerokość wahała się od 20 do 30 cm, szersze pasy nosili gospodarze, węższe kawalerowie. Całą ich powierzchnię zdobił wytłaczany ornament o motywach geometrycznych oraz rozmieszczone wzdłuż górnej krawędzi, na szlufkach i klapce kieszeni dziurki obramowane mosiężną obwódką. Szersze pasy zapinano na 4 klamerki, węższe na 3. Przepasywano nimi koszulę.
Gospodarze spod Zamościa, pocztówka, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie
Obuwie ze zbiorów Muzeum Zamojskiego fot. H. Szkutnik
Tyszowiaki czyli buty z długimi, sięgającymi aż pod kolana cholewami. Obuwie o tyle specyficzne, że oba buty w momencie zakupu były identyczne, formę prawego i lewego uzyskiwały dopiero w czasie używania. Ponieważ były duże i nie dopasowane, przed założeniem wyściełano je słomą, a samą stopę owijano onucą. Wytwórcami tyszowiaków byli szewcy z miasteczka Tyszowce. Ich wyroby można było nabyć na targach i jarmarkach.
Karzeł Jan Omietek z Goraja, mieszczanin średniego wzrostu Stanisław Rybicki z Goraja, olbrzym Walenty Szczepanek, włościanin z Gorajca, Wisła 1902
Mężczyzna w płótniance.
Eksponaty ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, dobór zabytków i aranżacja na modelu E. Piskorz-Branekova, fot. J. Święch
Mężczyzna w płótniance.
Eksponaty ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, dobór zabytków i aranżacja na modelu E. Piskorz-Branekova, fot. J. Święch
Magierka (ślachmyca, pończosznica) ze zbiorów Muzeum Zamojskiego, fot. H. Szkutnik
Okrągła czapka robiona na drutach z białej wełny we wzory niebieskie i czerwone. O główce różnej wysokości, prostej lub w kształcie grzyba. Wykonywana w osobliwy sposób - najpierw dziano jajkowaty zamknięty z obu stron walec, który poddawano procesowi folowania. Następnie jeden jego koniec wtłaczano do środka, powstały w ten sposób podwójny worek modelowano. Magierki noszone przez członków orkiestry Karola Namysłowskiego oraz wzorowane na nich były niskie i miały kształt płaskiego walca.
Typy lubelskie, Z pod Zamościa, pocztówka, mal. K. Rayski, własność prywatna
Typy lubelskie, pow. zamojski, mężczyzna w magierce, pocztówka, mal. K. Rayski, własność prywatna
Kapelusz z trawy tzw. psiarki, fot. E. Piskorz-Branekova
Szczególnie latem noszono kapelusze ze spiralnie zszywanych taśm, plecionych ze słomy lub trawy – tzw. psiarki. Miały one cylindryczną główkę opasaną wstążką i dosyć duże, niekiedy lekko podwinięte rondo.
Koszula męska ze zbiorów Muzeum Zamojskiego fot. H. Szkutnik
O kroju przyramkowym, z niewielkim wykładanym kołnierzykiem lub stójką, rozcięciem na przodach, rękawami wszytymi w mankiet. Długa, sięgająca prawie do kolan, wypuszczana na spodnie. Do przełomu XIX i XX wieku bez ozdób, szyta z lnianego samodziału, później także z fabrycznego płótna bawełnianego i coraz powszechniej z czerwono-czarnymi haftami o motywach geometrycznych i zgeometryzowanych roślinnych. Wyszycia te ułożone pasowo przystrajały stójkę, kołnierzyk, przody koszuli, przyramki (prostokątne kawałki tkaniny wszyte pomiędzy koszulę i rękawy) oraz mankiety.
Karol Namysłowski z orkiestrą w Chomęciskach, 1884 r., fot. K. Strzelecki, Muzeum Zamojskie
Mężczyzna w kożuchu, pocztówka, mal. K. Rayski, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie
Huczma (gamerka, czapka na cztery powiaty/strony świata)
Czapka z brązowego lub popielatego sukna. Tworzył ją prostokątny płat tkaniny (jego długość równała się obwodowi czapki) składany na cztery i nacinany w formie równoramiennego trójkąta. Powstałe w ten sposób 4 kliny po zszyciu tworzyły kwadratowe denko czapki, a pozostały stanowiący z nimi całość prostokątny płat tkaniny, po złożeniu na pół i wywinięciu stanowił jej otok. Huczmę zdobiono poprzez trzykrotne obszycie górnej części otoku niebieskim sznurkiem, z niego także robiono przyszyte na jej czterech rogach pompony.
Z Goraja, pow. Zamojski, Ziemia, 1913
Włościanin z powiatu zamojskiego, Album „Ziemi"
Osada Nadgajowego na Czarnym Wygonie, Leśn. Kosobudy (fragment), 1902 r., fot. J. Strzyżowski, ze zbiorówMuzeum Zamojskiego
Na fotografii widać sposób noszenia koszuli i tyszowiaki.
Włościanin z Lipska, ok. 1920 r., fot. NN, ze zbiorów Muzeum Zamojskiego
Spodnie szyte były głównie z lnianego samodziału, jedynie odświętne noszone zimą robiono z białego, szarego lub ciemnobrązowego sukna folowanego. Ich krój był bardzo prosty, każdą nogawkę wykonywano z jednego płata tkaniny, a z przodu w pasie poszerzał spodnie trójkątny klin. Miały one na prawym boku niewielki rozporek, a górna część po podwinięciu tworzyła tunelik przez, który przeciągano sznurek. Regulował on obwód w pasie i podtrzymywał spodnie.
Kamizelka ze zbiorów Muzeum Zamojskiego fot. H. Szkutnik
Do końca XIX wieku kamizelki szyto z czarnego lub brązowego sukna, które podszywano lnianym samodziałem. Jej krój był prosty, bez cięć i zaszewek, tworzyły ją dwa przody i plecy, przy szyi okrągły podkrój. Kamizelki te zapinano na przyszyte w dwóch rzędach metalowe guziki. Potem przyszła moda na kamizelki o kroju miejskim o przodach z cienkiego niebieskiego sukna i plecach z tkaniny lnianej lub bawełnianej. Miały one przy szyi niewielki wykładany kołnierzyk, zapinano je na jeden rząd metalowych guzików.
Latem założone na koszulę stanowiły okrycie wierzchnie, w okresie chłodów noszono je pod płótniankę lub sukmanę.
Z pow. zamojskiego, fot. ze zbiorów Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego
Ziemia, 1911
Feliks Zawiślak z Żurawia, fot. ks. St. Samorek., Ziemia, 1911
Płótnianka (parcianka) to męskie i kobiece okrycie wierzchnie o kroju poncho podłużnego, szyte z grubego lnianego lub konopnego samodziału tkanego splotem rządkowym.
Płótnianki były długie, bez zapięcia, sięgały do połowy łydek, przy szyi miały wąski i stojący kołnierz, rękawy proste zwężające się przy dłoni, nie były zdobione. Najczęściej noszono je rozpięte, niekiedy przepasywano pasem rzemiennym lub konopnym sznurem.
Tomasz Maciąg z Zaburza (pow. zamojski), fot. ks. St. Samorek, Ziemia, 1912
Staś Olech z Gaju (pow. zamojski), fot. ks. St. Samorek, Ziemia, 1911
Typy lubelskie, spod Lublina, pocztówka, mal. K. Rayski, własność prywatna
Przez mężczyzn sukmana była noszona przez cały rok jako strój reprezentacyjny, dla kobiet była zimowym okryciem wierzchnim. Mężczyźni zakładali ją czasem bezpośrednio na koszulę, na ogół jednak na kamizelkę, niekiedy na płótniankę, a w czasie srogiej zimy na kożuch. W okolicach Zamościa noszono kilka typów sukman, najbardziej znaną i spopularyzowaną przez Orkiestrę Włościańską Karola Namysłowskiego jest tzw. fijorówka, pierwotnie używana w północnej części regionu. Sukmana ta szyta z brązowego sukna była pięknie zdobiona szamerunkiem z czerwonego i jasno granatowego sznurka, którym obszywano kołnierz, oba przody (do linii pasa), fałdy na bokach i mankiety rękawów. Oprócz niej noszono nieco inaczej przystrajane sukmany także brązowe oraz popielate o plecach zdobionych bogato naszyciami z granatowego sukna i zielonego sznureczka, a także szyte z tkanin w kolorze niebieskim.
Typy lubelskie, skrzypek orkiestry włościańskiej w sukmanie tzw. fijorówce, pocztówka, mal. K. Rayski, własność prywatna
Mężczyzna w sukmanie tzw. fijorówce (po stronie prawej), Geograficzne zróżnicowanie odzieży ludowej w Polsce, K. Moszyński, Kalendarz Ilustrowanego Kuryera Codziennego, 1935 r.
Mężczyzna w sukmanie, pocztówka, mal. K. Rayski, własność prywatna
Typy lubelskie, z pod Zamościa, pocztówka, mal. K. Rayski, własność prywatna
Karol Namysłowski z orkiestrą, 1902 r., Lublin, ogród-teatr letni „Rusałka”, fot. NN, ze zbiorów Muzeum Zamojskiego
Orkiestra Włościańska Karola Namysłowskiego, pocztówka, Nakładem, St. Winiarskiego w Warszawie, 1900, ze zbiorów Muzeum Zamojskiego
Pas z Łopiennika, Stanisław Dąbrowski. Pasy lubelskie.
Pas szyty z podwójnie złożonej skóry bydlęcej, z wewnętrzną osłoniętą klapką kieszenią. Jego szerokość wahała się od 20 do 30 cm, szersze pasy nosili gospodarze, węższe kawalerowie. Całą ich powierzchnię zdobił wytłaczany ornament o motywach geometrycznych oraz rozmieszczone wzdłuż górnej krawędzi, na szlufkach i klapce kieszeni dziurki obramowane mosiężną obwódką. Szersze pasy zapinano na 4 klamerki, węższe na 3. Przepasywano nimi koszulę.
Gospodarze spod Zamościa, pocztówka, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie
Obuwie ze zbiorów Muzeum Zamojskiego fot. H. Szkutnik
Tyszowiaki czyli buty z długimi, sięgającymi aż pod kolana cholewami. Obuwie o tyle specyficzne, że oba buty w momencie zakupu były identyczne, formę prawego i lewego uzyskiwały dopiero w czasie używania. Ponieważ były duże i nie dopasowane, przed założeniem wyściełano je słomą, a samą stopę owijano onucą. Wytwórcami tyszowiaków byli szewcy z miasteczka Tyszowce. Ich wyroby można było nabyć na targach i jarmarkach.
Karzeł Jan Omietek z Goraja, mieszczanin średniego wzrostu Stanisław Rybicki z Goraja, olbrzym Walenty Szczepanek, włościanin z Gorajca, Wisła 1902