STRÓJ SIERADZKI
Historia stroju
Stroje sieradzkie noszone były powszechnie jeszcze w drugiej połowie XIX w. Na początku XX w. rozpoczął się proces upowszechniania się strojów miejskich, co w naturalny sposób spowodowało zanik stroju ludowego na tych terenach, choć jeszcze w latach 80. XX w., w okolicach Sieradza można było spotkać tradycyjnie ubrane kobiety. Strój sieradzki noszono na obszarach dorzecza Warty i Widawki, na północnym wschodzie granice tworzyła rzeka Ner. Ubiory sieradzkie sąsiadowały ze strojami piotrkowskimi, występującymi na wschodzie, wieluńskimi na południu, kaliskimi na zachodzie oraz łęczyckimi na północy. Do ważniejszych ośrodków regionu, sąsiadującego z Wielkopolską i Łęczyckiem należały: Sieradz, Łask, Zduńska Wola, Pabianice, Warta, Szadek. Teren na którym występował strój sieradzki historycznie obejmował północną część kasztelanii sieradzkiej, należącej początkowo do dzielnicy łęczyckiej, a w drugiej połowie XIII w. do Księstwa Sieradzkiego. W XIV w. Księstwo to zostało włączone do Królestwa Polskiego. Ziemie należały do dóbr królewskich, biskupich i magnackich.
Duże znaczenie dla rozwoju tego regionu miał wybudowany w latach 1828-1837 trakt fabryczny: Kalisz – Sieradz – Zduńska. – Wola – Łask – Pabianice – Łódź oraz linia kolejowa, powstała równolegle do niego. Znaczący wpływ na stan i kształtowanie się kultury wsi, a szczególnie tradycyjnego stroju ludowego, miały kontakty i nasilone w latach 1890 – 1914 migracje zarobkowe do położonej stosunkowo blisko Łodzi oraz zagraniczne, głównie do Niemiec. Mimo cech wspólnych noszonych na tym terenie ubiorów, w regionie było kilka odmian lokalnych, wśród których można wyróżnić trzy grupy: klonowską, monicką i łaską.
Strój męski
Za charakterystyczne i podstawowe części stroju męskiego w tym regionie należy uznać nakrycia głowy: czapkę luśniowaną z siwym barankiem oraz kaszkiet (rodzaj maciejówki), latem zastępowane słomianymi kapeluszami. Mężczyźni nosili koszule o kroju przyramkowym, na które zakładali dwu lub trzyrzędowe kamizelki zwane lejbikami a także spencery – rodzaj krótkich kaftanów oraz siwe lub granatowe sukmany z wyłogami. Miały one stojący kołnierzyk, odwiniętą lewą klapę i ozdoby w postaci czerwonych sznurków. Przepasywano je pasami wełnianymi lub skórzanymi, zwanymi trzosami. Portki szyto z wełnianych materiałów samodziałowych, jednobarwnych lub w paseczki, z przewagą koloru czerwonego i zielonego. Wpuszczano je w buty z cholewami.
Strój kobiecy
Do charakterystycznych elementów stroju kobiecego należał czepiec kopka, noszony przez mężatki. Miał on dużą, baniastą główkę z haftowanego tiulu, z plisowaniem nad czołem i przewiązywany był jedwabnicą. Ponadto kobiety nosiły rozmaite chustki: tureckie, pluszówki, wyzłacane oraz zdobione kwiatowymi wzorami na kolorowych tłach. Koszule miały krój przyramkowy, były pozbawione haftu, marszczone przy szyi i często nie posiadały kołnierzyka, natomiast zakładano do nich bogate kryzy. Na koszule wkładano wełniaki, najczęściej w paseczki z tłem czerwonym, na tzw. sznurówce, czyli z przyszywanym sznurowanym stanikiem z tej samej tkaniny co spódnica, lub z innej, fabrycznej, na przykład aksamitu. Oprócz wełniaków, kobiety nosiły sukienki o takim samym kroju, ale szyte z fabrycznych tkanin, ze stanikami bogato zdobionymi zaszyciami – tzw. wodami. Do wełniaków i sukienek zakładano zapaski z wełnianych samodziałów, o rożnych kolorach tła, z przewagą czerwieni, zieleni i granatu oraz fartuchy szyte z tkanin fabrycznych, bogato haftowane wzdłuż brzegów kolorowym haftem płaskim, o motywach roślinnych, głównie kwiatowych. Noszono również zapaski do odziewu, czyli naramienne. Wierzchnim okryciem były kaftany z czerwonego samodziału tzw. z ogonem, zdobione czarnymi aksamitkami. Bogate gospodynie nosiły tzw. mamelki – kaftany o skomplikowanym kroju, w którym wyraźnie było widać wpływy mody miejskiej. Strój kobiecy zdobiły korale. W zależności od mody były to korale prawdziwe, szklane, bursztyny, lub dmuchane dentki, z przywieszonymi medalikami lub krzyżykami. Na nogach noszono charakterystyczne trzewiki lub tzw. pantofle czyli półbuty zapinane z boku na guziczek.
Do archaicznych form ubioru w tym regionie należy ubiór przeznaczony dla zmarłych, składający się z koszuli czyli zgła oraz czapeczki zwanej duchenką.
Alicja Woźniak
