Haft krajeński najprawdopodobniej stworzono dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Takie działanie było jedną z form wyrażania przez Polaków sprzeciwu wobec zintensyfikowanej polityki germanizacyjnej po wojnie francusko-pruskiej i sposobem na manifestowanie swojej tożsamości. Przypuszczalnie haft ten powstał niezależnie od stroju ludowego. Zachowane do dzisiaj w Muzeum Ziemi Złotowskiej zabytkowe tkaniny (brzeg halki, peleryna oraz kańt, albo inaczej kajnt od niem. kant – zaostrzony brzeg czyli ozdobna listwa haftowana lub robiona na szydełku, przytwierdzana do krawędzi półek jako ozdoba.) oraz fotografie i rekonstrukcje z lat 70. XX w., pozwalają stwierdzić, że haft ten występował na pewno między 1900 a 1938 rokiem na Złotowszczyźnie.  Jeden z badaczy Krajny – Jan Niedźwiecki twierdził z kolei, że haft ten występował już w 2 poł. XIX wieku i głównie zdobił strój kobiecy. Na pewno występuje on na elementach stroju od lat 70. XX wieku, kiedy J. Niedźwiecki częściowo zrekonstruował ów haft. Za podstawę rekonstrukcji przyjęto motywy kaszubskie, takie jak: owoc granatu, kłos pszenicy, główka makówki, dzwonki, lilijki i drobne rozety oraz pędy i czepy. Niedźwiecki wskazywał jeszcze na rozbudowany kwiat chabra, ale nie pozostawił żadnego szkicu tego motywu. Zachowane zabytkowe tkaniny zdobione haftem krajeńskim posiadają układ pasowy lub brzegowy, a w jednym przypadku są punktowo naniesione pojedyncze motywy. Motywy roślinne są mocno zgeometryzowane. Haftowano je ściegiem płaskim niepodwlekanym a gniazda lub komory owoców wypełniano siateczką – przewlekaną na krzyż czarną nicią, imitującą mnogie ziarna; zaś pędy i czepy wykonywano czarnym sznureczkiem.

W złotowskiej odmianie haftu krajeńskiego, tej pierwotnej, obowiązywały tylko trzy kolory: granatowy, błękitny i czarny. Jeśli haft ten istniał już w XIX wieku, zdobiono nim zarówno gorsety, jak i kołnierze oraz mankiety koszul kobiecych.

Haft biały dziurkowany zbliżony do angielskiego i pałuckiego występował tylko na bieliźnie kobiecej (oraz na poduszkach, ręcznikach bawełnianych i serwetkach). Halki i bluzki haftowano wzdłuż brzegów i z przodu pod szyją oraz na kołnierzykach .

Haft biały na tiulowych czepcach jest importem z nieodległych Pałuk. Haft ten posiadał cechy białego, wypukłego haftu pałuckiego. Noszono także czepce tiulowe obszyte fabryczną koronką, pozbawione haftowanych zdobień. Pomimo tego, że krajeńskie czepce nie zachowały się do naszych czasów, to z przekazów i starych fotografii wiadomo, że były one najdłużej noszonym elementem stroju ludowego.

Dorota Angutek