STRÓJ LASOWIACKI
Lasowiacy, lub inaczej Lesiacy, to grupa etnograficzna zamieszkująca rozległe obszary leżące w widłach Wisły i Sanu oraz na prawym jego brzegu. W początkach XX w. obszar, na którym ich kultura była ciągle jeszcze żywa, zmniejszył się gwałtownie i ograniczał już tylko do terenów położonych na północ i wschód od rzeki Łęg (prawobrzeżny dopływ Wisły). Geografowie określają te tereny mianem Kotliny Sandomierskiej i wyodrębniają na nim dwa mikroregiony: Równinę Tarnobrzeską i Płaskowyż Kolbuszowski. Obszary te są na ogół płaskie, dobrze przystosowane do uprawiania rolnictwa, ale gleby piaszczyste i niezbyt urodzajne. Ziemie te od pradawnych czasów porastały lasy zwane Puszczą Sandomierską. Puszczańskie obszary w dużym stopniu były królewszczyznami i przez wiele wieków stanowiły miejsce polowań, dzięki którym królewska armia podczas wojen zaopatrywała się w mięso. Aby zagospodarować te niezamieszkałe ziemie i pozyskać je dla rolnictwa, hodowli oraz przemysłu związanego z eksploatacją lasu i rud darniowych prowadzona była szeroka akcja osadnicza. Zasiedlali je przybysze z okolic Sandomierza, osadnicy z Mazowsza, a w XVI i XVII w. często różnej narodowości jeńcy wojenni. Ci ostatni prędko wymieszali się z ludnością polską i szybko się z nią zasymilowali. Obecnie o pochodzeniu potomków tych osadników świadczą niekiedy nazwiska (np. Turczyn, Mołdoch – pochodzący z Mołdawii) oraz nazwy miejscowości (np. Szwedy, Moskale, Rusinowska Wola).
Mieszkańcy tych ziem jako poddani królewscy powoływani byli do piechoty łanowej (wybranieckiej), którą na wzór węgierski wprowadził w Polsce Stefan Batory. Ta formacja wojskowa miała własną „barwę”, czyli rodzaj munduru. Według miejscowej tradycji i opinii badaczy to właśnie od tego uniformu wywodzą się charakterystyczne dla tego regionu niebieskie sukmany noszone tradycyjnie zarówno przez kobiety, jak i przez mężczyzn. Z czasem w stroju męskim zostały one zastąpione przez sukmany brązowe.
Lasowiacy stanowili grupę zamkniętą i konserwatywną. Wpłynęło na to zarówno ukształtowanie terenu (ogromne kompleksy leśne, bagna, słaba sieć dróg), jak i prymitywna samowystarczalna gospodarka. Kolosalny wpływ na taki stan rzeczy miał też fakt, że generalnie zamieszkiwali oni ziemie niezbyt urodzajne. Ich zachowawczość była widoczna we wszystkich dziedzinach życia, także i w noszonych przez nich ubiorach, a najbardziej w zdobiących je haftach. Lasowiacy przestali nosić odzież tradycyjną w latach 40. XX w., dłużej używały jej kobiety.
Stroje noszone przez mężczyzn na całym obszarze zasiedlonym przez Lasowiaków były do siebie bardzo zbliżone. Wyraźne różnice występowały w zdobnictwie odzieży kobiecej i one spowodowały to, że wydzielono na tym terenie trzy podregiony kostiumologiczne: grębowski, kolbuszowsko-raniżowski oraz leżajski. Ich nazwy utworzono od miejscowości stanowiących lokalne centra (Grębów, Kolbuszowa, Raniżów, Leżajsk). Najdłużej ubiory tradycyjne przetrwały w regionie kolbuszowsko-raniżowskim i dlatego opis ich elementów stanowić będzie podstawę do całościowego omówienia odzieży Lasowiaków.
Bardzo prosty ubiór noszony przez mężczyzn tworzyły: słomiany kapelusz, czapka magiera, koszula przepasana skórzanym pasem, kaftan, spodnie, sukmana lub płótnianka, obuwie i, niekiedy, torba. Na strój kobiecy w wersji odświętnej składały się: nakrycie głowy (dla mężatek cała skomplikowana konstrukcja utworzona z chamełki, czepka i zawicia lub chusta czepcowa), ponadto noszona niezależnie od stanu cywilnego chustka, koszula, spódnica, zapaska, ciemnoniebieska sukmana, płótnianka, pas-krajka, obuwie oraz biżuteria. Stroje te jeszcze w latach dwudziestych XX w., zarówno w wersji codziennej, jak i odświętnej szyte były prawie w całości z tkanin własnej roboty, z przewagą płócien.
Elżbieta Piskorz-Branekova
