Ludność, którą badacze nazywają obecnie Krakowiakami Wschodnimi zasiedlała tereny rolnicze, leżące na północny wschód od Krakowa, głównie na lewym brzegu Wisły. Za największe ośrodki tego regionu uważane są: Dąbrowa Tarnowska, Pińczów, Proszowice i Brzesko. Pewnym jest, że mieszkańcy tych terenów stanowili pierwotnie jedną grupę kostiumologiczną z Krakowiakami zwanymi dziś Zachodnimi, a zamieszkującymi wsie okalające Kraków. Różne były jednak ich losy historyczne. Rozdzielenie regionu granicami zaborów pociągnęło za sobą zróżnicowanie sytuacji ekonomicznej mieszkańców oraz powiązania z innymi ośrodkami przemysłowymi i miejskimi. Sytuacja ta wpłynęła na powstanie pewnych różnic, zarówno w sferze kultury materialnej jak i niematerialnej ludności zamieszkującej tereny po obu stronach granicy.
Strój Krakowiaków Wschodnich (szczególnie męski) ma wiele cech wspólnych z ubiorem Krakowiaków Zachodnich. Część jego elementów jest wręcz identyczna, inne odróżniają się tylko zdobieniami. Przy omawianiu stroju Krakowiaków Wschodnich trzeba jednak wyraźnie podkreślić, że istniało bardzo wiele jego odmian i wariantów. Nadto ubiór ten był często inspiracją do powstawania tzw. strojów krakowskich np. uniformów służby dworskiej (szczególnie stangretów) czy odzieży okazjonalnie przywdziewanej przy okazji uroczystości świeckich i kościelnych). Szczególnie chętnie inspirowano się kierezją z suką, nie do końca przestrzegając przy tym zasad co do jej kroju, długości, rodzaju tkaniny itd. Zawsze jednak miała ona charakterystyczny, bogato zdobiony kołnierz. Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden szczegół różnicujący ubiory Krakowiaków: ci nazywani Wschodnimi nie używali tak bogatej i różnorodnej biżuterii, jak ludność zamieszkująca okolice Krakowa.
W związku z powyższym, w przypadku stroju męskiego ograniczymy się jedynie do informacji o tych elementach ubioru, które były najpowszechniej noszonymi i najbardziej typowymi. W przypadku części stroju wspólnych dla Krakowiaków Zachodnich i Wschodnich zasygnalizujemy tylko ich występowanie. Opisy bardziej szczegółowe będą natomiast dotyczyły tych elementów odzieży, które ze względu na swój krój i zdobienie są charakterystyczne tylko dla Krakowiaków Wschodnich. Wspólne dla wszystkich Krakowiaków części stroju to: noszona do sukmany (kierezji) wełniana magierka i używana do kaftanów czerwona rogatywka z otokiem z czarnego lub siwego baranka (Krakowiacy Wschodni zdobili ją piórami pawimi ułożonymi w kształt wachlarza), koszula o kroju przyramkowym, szyta z białej, cienkiej tkaniny lnianej lub bawełnianej oraz spodnie o prostym kroju szyte z białego płótna lnianego lub bawełnianej tkaniny w pionowe, najczęściej czerwono-białe, paski. Jednakowe były także noszone przez Krakowiaków pasy (trzos i z brzękadłami) oraz buty. Natomiast elementy typowe tylko dla Krakowiaków Wschodnich to: kaftan bez rękawów inaczej zdobiony niż u Krakowiaków Zachodnich i kaftan z rękawami tzw. żupan oraz brązowa sukmana (kierezja z suką).
Ubiór kobiecy był zdecydowanie mniej kosztowny niż ten noszony przez Krakowianki Zachodnie i nie tak efektowny. Podobnie jak strój męski charakteryzował się wielością odmian i wariantów. Inaczej ubierano się w okolicach Pińczowa, Skalbmierza, Miechowa, Brzeska czy Dąbrowy Tarnowskiej. W każdej z tych podgrup występowały elementy odzieży wspólne, różniące się z reguły zdobieniami i niekiedy krojem, ale przetrwały też pewne detale łączone już tylko z konkretnym terenem. Przykładem może być sukmana kobieca (żupanik) używana najdłużej w okolicach Pińczowa i Skalbmierza. Ze względu na różnorodność ubiorów na omawianym terenie nasz opis odzieży kobiecej nie będzie kompleksowy, a ograniczy się do stroju przywdziewanego przez kobiety w okolicach Dąbrowy Tarnowskiej, w jego wersji z początków ubiegłego wieku. Ubiór ten tworzyły następujące elementy: chusta czepcowa (dla mężatki) lub chustka (dla mężatki do stroju mniej uroczystego i dla panny w czasie chłodów i niepogody), koszula oraz często stanowiąca jej uzupełnienie oddzielna kryzka, spódnice wierzchnia i spodnia (fartuchy), zapaska, gorset, kaftan (katana), obuwie i biżuteria.
Elżbieta Piskorz-Branekova
