Strój Krakowiaków wschodnich

Gospodyni z Kaliny Małej, Miechowskie, pocztówka, własność prywatna .

Świątecznym okryciem głowy kobiet zamężnych była chusta czepcowa. Była ona wiązana w kształt czepca, identycznie jak chusty czepcowe używane przez Krakowianki Zachodnie, mieszkające w okolicach Krakowa. Chusty Krakowianek Wschodnich zdobiły także hafty angielskie, ale różniła kolorystyka wyszyć, które mogły być zarówno białe jak i czerwone. To ostatnie wyszycie nosiło nazwę czerwiec, a jego nazwa wywodzi się od barwienia nici poczwarkami owada czerwca (coccus polonicus).

W dni chłodne i zimowe, zarówno panny jak i mężatki (te ostatnie do stroju mniej uroczystego), zakładały niewielkie (75x75 cm) chustki . Były one płócienne, drukowane lub wzorzyste, wełniane. Najczęściej miały kolor biały lub czerwony. Wiązano je na co dzień pod brodą, a w dni świąteczne na karku.

Koszula kobieca z haftem białym, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Koszule kobiece miały krój przyramkowy. Szyto je najczęściej z białego płótna bawełnianego. Miały niewielki stojący kołnierzyk – oszewkę i rękawy wszyte w mankiet.

Koszula kobieca z haftem kolorowym, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Kołnierzyk – oszewka zdobiony kolorowym haftem, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Mankiet koszuli kobiecej zdobiony kolorowym haftem, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Koszula kobieca z haftem czarno-czerwonym, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Koszule kobiece zdobiono także rozmieszczonym na przodach i mankietach tzw. podkładanym inaczej rzezanym szyciem, czyli rodzaj haftu angielskiego o motywach roślinnych, którego cechą charakterystyczną było dzielenie czyli rzezanie motywu i wyszywanie nićmi w kontrastowych kolorach czarnym i czerwonym.

Przód koszuli kobiecej, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Mankiet koszuli kobiecej, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Kryzka z haftem białym, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Na koszulę zakładano kryzkę, także z płótna bawełnianego, zapinaną z przodu na guziczek. Jej brzegi wykończone były niewielkimi ząbkami lub obdziergane szydełkową koronką. Prawie całą powierzchnię kryzki pokrywał haft.

Kryzka z haftem różowym, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Kryzka z haftem czarno-czerwonym, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Haft na kryzce, tzw. rzezane szycie, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Dziewczyna z Moczydła pod Wodzisławiem, pocztówka, własność prywatna

Krakowianki wdziewały jednocześnie co najmniej dwie spódnice, a niekiedy i więcej. Starano się by kobieta była szeroka w biodrach, a jej figura świadczyła o obfitości kształtów. Aby spódnica była suta szyto ją z kilku (od pięciu do siedmiu) kawałków tkaniny (każdy o szerokości ok. 70 cm), marszczono na tyle i bokach, przód pozostawiając prawie zupełnie gładki. Często ze względów oszczędnościowych część przysłonięta przez zapaskę robiona była z tkaniny w gorszym gatunku.

Spódnica tybetowa, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Dół spódnicy odszywano szeroką, mocno nakrochmaloną listwą płócienną. Dzięki temu długa, sięgająca prawie do kostek spódnica układała się na kształt dzwonu. Odszycie to zabezpieczało także przed rozdarciem.

Spódnica tybetowa, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Spódnice wierzchnie były szyte z białego, lnianego płótna, wzorzystych perkali i tybetów lub gładkich tkanin wełnianych. Białe zdobił haft angielski albo dobrane kolorystycznie i naszyte w części dolnej spódnicy tasiemki lub aksamitki.

Spódnica płócienna – fartuch, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Pod spódnicę zakładano fartuchy czyli spódnice spodnie, rodzaj halki. Szyto je z jasnej, zwykle białej tkaniny i ozdabiano szerokim szlakiem haftu. Fartuchy były z reguły dłuższe od spódnicy wierzchniej, dzięki czemu eksponowano ich dolną, wykończoną zębami krawędź.

Haft ze spódnicy płóciennej – fartucha, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Dziewczyna z Kaliny Małej, Miechowskie, pocztówka, własność prywatna

Zapaski szyto z różnych tkanin (płótna, tybetu, wełny), najczęściej gładkich, przeważnie czerwonych, białych, niekiedy czarnych. Zdobił je zwykle rozmieszczony wzdłuż dolnej krawędzi haft wykonany białą, kolorową lub wielokolorową nitką, często także mereżki. Zapaski miały różną szerokość, zawsze jednak były nieco krótsze od spódnicy.

Zapaska wełniana z kolorowym haftem, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Kolorowy haft z zapaski, Zapaska płócienna z białym haftem. Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Zapaska płócienna ozdobiona mereżką. Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Białe zapaski szyte z cienkich płócien, były największe – osłaniały prawie całą postać kobiety, zakładano je do spódnic przywdziewanych na fartuchy.

Mereżka z zapaski. Zapaska płócienna z białym haftem, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Gorset aksamitny, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Gorsety Krakowianek miały różnorakie kroje, a na ich wykonanie przeznaczano różne tkaniny. Najczęściej były proste, dopasowane, sięgające pasa Szyto je z trzech płatów tkaniny, a kaletki, czyli owalne klapki, doszywano do ich dolnej krawędzi.

Gorset aksamitny – tył, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Niekiedy wykrój gorsetu był bardziej złożony i wtedy miał proste, sięgające poniżej talii przody, ale boki i plecy dopasowane i krojone z ośmiu płatów tkaniny (każdy z kaletką).

Fragment zdobienia pleców gorsetu, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Na szycie gorsetów przeznaczano czarny aksamit, gładkie tkaniny wełniane lub kwiecisty tybet. Gorsety gładkie zdobiły głównie hafty wykonane nićmi lub koralikami. Natomiast przystrój wzorzystych gorsetów tybetowych był skromniejszy i ograniczał się wyłącznie do naszyć z tasiemek, ząbków i aksamitek.

Fragment zdobienia z przodu gorsetu gorsetu, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Kaletki przy gorsecie, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Kaftan (katana), Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Podobnie jak gorsety, kaftany Krakowianek Wschodnich miały różne kroje i długości. Były też wykonywane z różnorakich materiałów. Najczęściej używanym typem kaftana była jednak katana, noszono ją oddzielnie lub zakładano na gorset. Krojem przypominała prosty gorset tyle tylko, że doszywano do niej rękawy.

Kaftan (katana) – tył, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Katany szyto przeważnie z gładkich, wełnianych tkanin, a ich kolor dopasowywano do barwy gorsetu, spódnicy lub kolorowej zapaski (często była wręcz w tym samym kolorze).

Zdobienie kieszeni kaftana (katany), Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Katany zdobiono na przodach i rękawach pasami aksamitu i wykonanym na nim haftem płaskim i koralikowym.

Wykończenie rękawa kaftana (katany), Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Sukmanka kobieca (żupanik) z okolic Pińczowa, Krakowiacy Wschodni. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski

Był to element ubioru kobiety zamężnej, szyty z granatowego sukna, zapinany do linii pasa na haftki. Posiadał mankiety i kołnierz-stójkę odszyte czerwonym suknem. Zdobiły go hafty wykonane jedwabną, amarantową nitką, szczególnie bogato rozbudowane w dolnej części, na połach żupanika.

Sukmana kobieca z okolic Skalbmierza, u góry wyłóg rękawa, K. Moszyński Geograficzne zróżnicowanie odzieży ludowej w Polsce, [w:] „Kalendarz Ilustrowanego Kuryera Codziennego”, 1938, Rocznik XI

Korale prawdziwe, własność prywatna, fot. E. Piskorz-Branekova

Biżuteria Krakowianek Wschodnich, w porównaniu do tej noszonej w okolicach Krakowa, była skromna i mało urozmaicona. Kobiety zamożniejsze nosiły korale prawdziwe, najczęściej nawleczone na pięć długich, opadających aż na piersi sznurów. Naszyjniki biedniejszych były skromniejsze, z gorszego gatunkowo korala, ale zawsze starano się by miały co najmniej trzy sznurki paciorków.

Krakowianka, pocztówka, własność prywatna

Mniej zamożne kobiety, których nie było stać na korale prawdziwe, nosiły wielokolorowe, lekkie i puste w środku, łatwo tłukące się korale szklane – tzw. dętki.