Babcia z wnuczką, Wieluńskie, 1957r. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. W. Nowosz
Licówki – chustki jednokolorowe z frędzlami, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Licówkami nazywano chustki jednokolorowe, bawełniane, najczęściej w kolorze czarnym lub kremowym, o brzegach wykończonych błyszczącymi frędzlami z licy.
Marynuska – rodzaj szalinówki w kwiaty, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Marynuski to wełniane chustki białe, różowe lub kremowe, o wzorach kwiatowych, wykończone frędzlami. Zakładane jesienią na czepce, wiązane były charakterystycznie dla tego regionu pod brodą.
Czepek okrągły, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
W stroju wieluńskim można wyróżnić trzy rodzaje czepców: czepek dynty zwany również kopką (jak w Sieradzkiem) lub przetakiem, czepiec mały, okrągły – tzw. chłopkę i czepiec pod chustę. Czepce zwane kopkami składały się z dużej tiulowej lub batystowej haftowanej główki, wokół której znajdowały się rurkowate, tiulowe, sztywno ukrochmalone falbanki przylegające do czoła. Całość czepca przewiązana była wokół głowy jedwabnicą. Czepki małe, okrągłe zwane chłopkami miały kształt baniastej czapeczki, z główką wykonaną z kwadratowego płata tkaniny. Wokół okrągłego denka ułożone były rurkowate, sztywno ukrochmalone falbanki. Z przodu doszyte miały tiulowe szarfy, zawiązane pod szyją na kokardę.
Mężatka w czepcu, Wieluńskie, 1957 r. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. K. Wecel
Najbardziej rozpowszechniony był czepiec pod chustę. Składał się z batystowej główki, ściągniętej sznureczkiem z tyłu głowy oraz ze sztywnych, tiulowych falbanek, okalających główkę, którą ozdabiano tzw. wypuścikami, tzn. kawałkami różowej lub niebieskiej wstążki. Główka czepca była przykryta wzorzystą chustką, której końce zawiązane były na czole lub zwisały z tyłu.
Sposób noszenia szalinówki na czepcu, Wieluńskie, 1957 r. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. K. Wecel
W czepku okrągłym do tradycyjnego stroju z kaftanem, Wieluńskie, 1957 r. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. K. Wecel
W czepku okrągłym do sukienki miejskiej, Wieluńskie, 1957 r. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. K. Wecel
Mężatki w regionie wieluńskim nosiły czepce. W zależności od okresu obowiązywała określona moda. Wyróżniamy trzy rodzaje czepców: czepek dynty zwany również kopką (jak w sieradzkiem) lub przetakiem, czepiec mały, okrągły tzw. chłopka i czepiec pod chustę.
Czepki małe, okrągłe, zwane chłopkami miały kształt baniastej czapeczki, z główką wykonaną z kwadratowego płata tkaniny – wokół okrągłego denka ułożone były rurkowate, sztywno ukrochmalone falbanki. Z przodu doszyte miały tiulowe szarfy zawiązane pod szyją na kokardę.
Czepkarka, kobieta trudniąca się wykonywaniem czepców, Wieluńskie, 1957 r. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. K. Wecel
Czepce na wsiach wykonywały kobiety specjalizujące się w tej sztuce zwane czepkarkami. Swoje umiejętności najczęściej przekazywały w rodzinie z pokolenia na pokolenie. Czepkarstwo wymagało szczególnych zdolności. Oprócz znajomości kroju i szycia, trzeba było umieć haftować na tiulu a także układać falbanki, czyli ozdoby naszywane wokół główki czepców.
Haft na tiulowym czepcu, okres międzywojenny, Wieluńskie. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi,, fot. A. Woźniak
Półczepek, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot Wł. Pohorecki
Haft na tiulu – wstążki zwane bandażami, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Haft na tiulowej wstążce zwanej bandażem, zawiązywanej pod brodą na kokardę, okres międzywojenny, Wieluńskie. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Pod koniec XIX wieku pojawiły się czepce z bandażami czyli tiulowymi wstążkami, które w tym regionie wiązano na kokardę pod brodą. Szarfy były ozdobione haftem u dołu, tak by po zawiązaniu haft był widoczny. Wzór wyszyć był często powtórzeniem motywu z czepca ale mógł też mieć inną kompozycję. Wstążki obszywano wąską koronką , która jednocześnie stanowiła zdobienie ale i wzmocnienie szarfy.
Falbanka tiulowa wokół główki czepca, okres międzywojenny, Wieluńskie. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi,, fot. A. Woźniak
Falbankę wokół główki czepca można było układać dwoma sposobami: przy pomocy nożyc lub krosienka. Najpierw trzeba było odpowiedniej szerokości paski tiulowe usztywnić poprzez krochmalenie i wyrównać ich brzegi tak by powstająca falbanka była równa. Ukrochmalony pasek tiulu prasowano, a następnie wyciskano karby rozgrzanymi rurkami w kształcie nożyc. Druga metoda była bardziej skomplikowana. Krosienko z drewna miało ramkę zbudowaną z dwóch deseczek zatkniętych pionowo w postawę drewnianą. Szerokość rozstawienia listew zapewniała poprzeczka umieszczona na jej końcach. Nakrochmaloną, mokrą falbankę układano przeplatając pasek tiulowy między drucikami lub słomkami, które po wyschnięciu pozostawiały odciśnięte karby.
Falbanka tiulowa wokół główki czepca, pomiędzy fryszkami ma wszyte ozdobnie kawałki różowej tkaniny, okres międzywojenny, Wieluńskie. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Tiulowe bandaże zawiązane na kokardę, okres międzywojenny, Wieluńskie. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Tiulowa kokarda zawiązana pod brodą musiała być odpowiedniej wielkości a bandaże, czyli wstążki, były najczęściej jednakowej długości, rozłożone na piersiach tak by haft na tiulu był widoczny. Wiązanie stanowiło dodatkową ozdobę. Zdarzało się, że po wykrochmaleniu wywiązywano raz kokardę i nie rozwiązywano jej każdorazowo przy zdejmowaniu czepca.
Koszula, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Ziemi Wieluńskiej., fot. A. Woźniak
Koszule o kroju podłużnego poncho szyte były z lnianego samodziału, dobrze wybielonego płótna. Ozdobione były przy wykładanym kołnierzyku, mankietach wąską, szydełkową koronką. Kołnierzyki często zastępowano ozdobną kryzą.
Kryzka, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Ziemi Wieluńskiej, fot. A. Woźniak
Wełniak, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Wełniak składał się ze spódnicy i doszytego do niej stanika zwanego oplickiem lub stunem. Spódnica uszyta była z samodziałowej tkaniny wełnianej, jednobarwnej lub w paski.
Burok – wełniak, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Tło wieluńskiego wełniaka było najczęściej czerwone – buraczkowe, stąd nazwa wełniaka – burok. Tkaniny te układano w fałdy – karby.
Sposób ułożenia fałd na wełniaku, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Tkaniny na wełniaki w paski karbowano w ten sposób, że widoczny był jeden z kolorów a inne pokazywały się podczas ruchu. Stanik szyto z gładkich lub wzorzystych tkanin fabrycznych. Zapinany był na rzędy guziczków.
Zapaska do pasa, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Zapaski do pasa były szyte z samodziałowych tkanin wełnianych w paski w kolorystyce podobnej do wełniaka. Tło było przeważnie koloru czerwonego, a paski na nim tkane miały układ niesymetryczny, o szerokiej skali barw. U góry, w pasie były starannie marszczone i wszyte w podwójnie złożony pasek – tzw. oszewkę.
Zapaska do pasa, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Ziemi Wieluńskiej, fot. A. Woźniak
Fartuch płócienny ozdobiony falbaną, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Szyto również zapaski – fartuchy z tkanin fabrycznych, w zależności od mody z perkalu, kretonu lub alpaki. Były długie, szerokie, u dołu wykończone falbanką, ozdobione ażurowymi wstawkami, tasiemkami, falbankami i zakładeczkami, przeważnie w kolorach białym, czarnym, niebieskim lub kremowym.
Zapaska na ramiona, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Zapaski do odziewu (naramienne) szyto, podobnie jak zapaski do pasa, z samodziałowych tkanin wełnianych w paski. Różniły się jednak od nich wielkością: miały około 200 cm szerokości i około 80 cm długości, wszywane były w szerszy pasek. Czasami ozdabiano je dodatkowym elementem tkackim, tzw. iglicowaniem, czyli przetykaniem wełny ponad osnowę specjalną, iglicą.
Zapaska na ramiona, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Ziemi Wieluńskiej, fot. A. Woźniak
Chustka zimowa wełniana, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Ziemi Wieluńskiej, fot. A. Woźniak
Kaftan z ogonem, tył, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Nazwa: kaftan z ogonem pochodzi od kroju – półkoliście wyciętych pleców w formie ogona, dłuższych od przodów.
Kaftan z ogonem, przód, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Kaftany tego typu były dopasowane w talii i zapinane na barwne guziczki lub zatrzaski. Przody miały ozdobione naszyciami z tasiemek, koronek albo aksamitek.
Naszycia, sposób zdobienia kaftana, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Kaftan, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Młode dziewczyny nosiły kaftany niebieskie, czerwone lub różowe, starsze kobiety: granatowe, zielone, buraczkowe, najstarsze: czarne lub brązowe.
W kaftanie, Wieluńskie, 1957 r. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi , fot. K. Wecel
Kaftany noszono w regionie wieluńskim w okresie międzywojennym do wełnianych samodziałowych kiecek. Miały one bardzo różnorodne kroje, wybierane w zależności od zamożności kobiety. Powszechne były kaftany proste, szyte z tkanin fabrycznych, cienkich wełenek na podszewce. Krój mógł być z karczkiem i doszytych dwóch przodów ozdobionych zaszyciami, tył był lekko rozszerzany ku dołowi, pod szyją kołnierzyk.
Sposób wykończenia kaftana przy szyi, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Kaftan, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Kaftan szyty ręcznie. Krawcy i krawcowe wiejscy, zanim pojawiły się maszyny do szycia, swoje prace wykonywali ręcznie, używając igły, naparstka i nożyc, nie zawsze mieli miarkę. Kaftany najczęściej szyto z fabrycznej wełenki, na podszewkę wykorzystując materiały które były już w domu lub które zaproponowała krawcowa z tzw. resztek.
W kaftanie prostym i marynusce – rodzaju szalinówki w kwiaty zawiązanej do tyłu na karku, Wieluńskie, 1957 r. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi , fot. K. Wecel
W kaftanie prostym i marynusce – rodzaju szalinówki w kwiaty zawiązanej do tyłu na karku, Wieluńskie, 1957 r. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi , fot. K. Wecel
Podszewka i widoczne szycie ręczne kaftana, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Kaftan z ogonem, przód, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Nazwa tego rodzaju kaftanów pochodzi od zaokrąglonego wykroju tyłu. Krój ich składał się z dwóch przodów z podkrojem na szyję, półokrągłego tyłu i dwóch wszytych, prostych rękawów. Tradycyjne kaftany zdobiono naszytymi czarnymi aksamitkami wzdłuż zapięcia przodów, rękawach oraz z tyłu.
Kaftan z ogonem, tył, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Szycie ręczne kaftana z ogonem, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Kaftan, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Kaftan o asymetrycznym kroju z tzw. wstawką z przodu w poziome zaszewki i ze stójką przy szyi. Uszyty jest z fabrycznej, cienkiej wełenki na podszewce.
Korale, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Ziemi Wieluńskiej, fot. A. Woźniak
Do stroju wieluńskiego noszono naszyjniki wykonane z prawdziwego korala lub jego imitacji, z bursztynu prawdziwego lubi sztucznego, ozdobione medalikami oraz krzyżykami.
Wieluńskie, 1957 r. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. K. Wecel.
Panna młoda, Wieluńskie, 1957 r. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. K. Wecel.
Suknia panny młodej, Wieluńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki