Strój kobiecy, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelce A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Strój kobiecy – tył, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelce A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Rańtuch, rzeszowskie, początek XX w, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. W. Pohorecki
Rańtuch zwany również obruskiem lub zawiciem to rodzaj długiego szala. Pierwotnie był to pojedynczy płat lnianego płótna, długości około 2,5 metra. Noszony początkowo na głowie, później zarzucano go na ramiona i spuszczano z przodu podtrzymując rękoma. Z trzech stron rańtuch zdobiono wąskim haftem o motywach geometrycznych – przeważnie czerwonym, rzadziej czarnym.
Czepiec rzeszowski, zdjęcie ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie, autor nieznany
Mężatki używały chamełki – rodzaj obręczy noszonej na czubku głowy, przez którą przekładano włosy i obwiązywano przy pomocy pasków tkaniny tak, że powstawał rodzaj koczka, na który zakładano czepiec lub chusteczkę. Czepiec był mały, u góry o kształcie półokrągłym, u dołu prosty, ściągnięty w tunelu troczkiem tak, że okalał chamełkę. Szyty był z aksamitu lub atłasu, ozdobiony koralikami i cekinami.
Rzadka chustka, zdjęcie ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie, autor nieznany
W rzeszowskim kobiety do stroju nosiły kilka rodzajów chustek. Na czepcu noszono chustę tiulową zwana rzadką tak by spod niej widoczny były czepiec.
Sposób wiązania chustki w „motyla”, rzeszowskie, 2010 r., fot. A. Woźniak
Chustka zawiązywana była nad czołem „w motyla” to znaczy ze sterczącymi na boki końcami. Zdobiona była haftem o brzegach wykończonych ząbkami lub wąską koronką.
Chusta w okna, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Chusta w okna to duża chusta wełniana, w kratę, gdzie podstawę stanowiły duże kwadraty – białe okna. Kratę wyznaczały pionowe i poziome, krzyżujące się linie: czerwone, żółte, granatowe, zielone. Chusta ta stanowiła okrycie wierzchnie. Złożona po przekątnej była zarzucana na ramiona. Innym rodzajem chusty wełnianej, cieńszej od chusty w okna, była dybetka bita w kratę. Kwadraty wyznaczały błyszczące paski które wypełniał wzór w kwiaty. Noszona była złożona po przekątnej na ramiona do katanki lub gorsetu.
Mała chustka, zdjęcie ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie, autor nieznany
W okresie międzywojennym rozpowszechniły się koronówki, wełniane, małe (80x80 cm) chustki, które zasadniczo były kremowe, bez frędzli, a w jednym rogu były zdobione kolorowym haftem maszynowym.
Koszula z wstawkami koronkowymi, chustka zawiązana w „motyla”, rzeszowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
W rzeszowskiem szyto koszule dwojakiego rodzaju: codzienne z gorszego gatunkowo materiału i świąteczne z lnianych, wybielanych samodziałów lub w okresie międzywojennym z bawełnianych, fabrycznych płócien. Krój koszul był przyramkowy. Składał się z dwóch części: koszuli właściwej, sięgającej do pasa i doszywanego nadołka – części niewidocznej, doszywanej z gorszego gatunku pacześnej tkaniny. Koszule „kościelne” szyto z cienkiego, fabrycznego płótna tzw. kartonowego. Miały one nieco inny krój. Szyte były z karczkiem, do którego przymarszczony i doszyty były tył i przody. Koszule te nie miały kołnierzyka i były wykończone haftowanymi ząbkami. Jeżeli koszula posiadała kołnierzyk to był on okrągły. Pod koniec XIX w. rozpowszechnił się haft płaski, atłaskowy, biały dziurkowany (angielski) oraz haft kolorowy: czerwono-niebieski o motywach roślinnych. Zdobiono nim brzegi dekoltu, wykładany kołnierzyk, lub kryzy które weszły w modę w XX w., mankiety a także rękawy i przody koszul.
Spódnica ozdobiona naszyciami, rzeszowskie, 2009 r., fot. A.Woźniak
Spódnice nazywano w rzeszowskiem fartuchami. Najstarsze były szyte z białego płótna samodziałowego płótna. Były one długie do kostek i szyte z trzech lub czterech brytów tkaniny. Marszczono je suto w pasie i zawiązywano na troczki. Świąteczne szyto początkowo z lnianego samodziału, później z fabrycznych płócien i innych tkanin: muślinowe, batystowe, adamaszkowe, brokatowe, tybetowe, kaźmierkowe (wełniane), i materialne czyli jedwabne.
Charakterystyczny haft zdobiący rzeszowską spódnicę: niebiesko-czerwony o motywach roślinnych, rzeszowskie, rys. E. Piskorz-Branekova
Stopniowo rozwijało się również zdobnictwo spódnic. Początkowo skromne, z czasem rozrastało się. Pod koniec XIX w. zdobienie stanowił głownie haft biały, później kolorowy: czerwony i niebieski.
W spódnicach, rzeszowskie, Boże Ciało 2011 r, fot. A. Woźniak
Spódnice batystowe z bawełnianych płócien fabrycznych były w bardzo różnych kolorach i wzorach głównie roślinnych. U dołu zdobiono je zakładkami, usztywniano listwami i mocno krochmalono by uzyskiwały kształt dzwonu. Spódnice wełniane kaźmirkowe lżejsze i dybetowe grubsze były w różnych kolorach od jasnych po ciemne, były jednokolorowe lub w kwiaty. Spódnice w kwiaty miały naszyte od dołu zdobiono zakładkami.
Zapaska, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Wygląd zapaski zależny był od aktualnej mody i rodzaju noszonych spódnic. Zasada była taka, że do zapaski z płótna noszono płócienną spódnicę, do muślinowej – muślinową, do tybetowej – tybetową. Było ich tyle rodzajów co spódnic. Zapaski były szerokie, o długości takiej samej jak spódnica.
Biały haft angielski zdobiący zapaskę, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Biały haft atłaskowy i angielski zdobiący zapaskę, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Charakterystyczny haft zdobiący zapaski: niebiesko-czerwony o motywach roślinnych, rzeszowskie, Boże Ciało 2011 r., fot. A. Woźniak
Na przełomie XIX/XX w. zapaski stają się węższe, ale rozrasta się sposób ich zdobienia w postaci haftów, zakładek, falbanek i ząbków.
Hafty stają się bardzo bogate, zmieniają się też techniki zdobienia: od haftów dziurkowanych, po hafty płaskie wykonywane nićmi białymi lub czerwonymi i niebieskimi.
Zapaski, rzeszowskie, Boże Ciało 2011 r. fot. A. Woźniak
Charakterystyczny haft zdobiący mankiet koszuli i zapaskę: niebiesko-czerwony o motywach roślinnych, rzeszowskie, Boże Ciało 2011 r., fot. A. Woźniak
Gorset, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
W XIX w. modne były kamizelki siwe, o kroju takim samym jak krój kamizelek męskich. Noszono je do wszystkich spódnic, a później zastąpiono stanikiem. Pod koniec XIX w. weszły w modę gorsety. Miały one krój dopasowany do figury, wycięcie wokół szyi i ramion, z przodu były sznurowane tasiemką lub zapinane na haftki.
Gorset – tył, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Najstarsze gorsety w pasie miały długie tacki, które w późniejszych gorsetach zostały skrócone. Gorsety z długimi tackami szyto z brokatu, adamaszku, jedwabiu. Gorset z krótkimi tackami posiadał ich od 16 do 22. Miały one długość od 7 do 9cm.
Gorset, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Gorsety rzeszowskie szyte były z aksamitu, przeważnie czarnego, później także granatowego lub bordowego. Początkowo gorsety zdobiono skromnie wzdłuż brzegów naszywając metalowe sznureczki cekiny, koraliki, później haft się rozrastał wypełniając całość gorsetu.
Gorset – tył, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Do zdobienia gorsetów używano różnych technik hafciarskich: od haftu płaskiego, wypełniającego kompozycjami roślinnymi całość, po naszycia z różnego rodzaju cekinów i koralików. W okresie międzywojennym gorsety osiągnęły apogeum pod wzgledem zdobnictwa.
Korale z metalowymi okuwkami, ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie, fot. G. Stec
Największą wartość spośród biżuterii miały czerwone korale prawdziwe, stąd były też najbardziej cenione. Noszono ich kilka sznurów, a najgrubsze paciorki były nawleczone na sznurek najniższy, na środku którego znajdował się największy koral. Miał on często srebrną, a czasami złotą obrączkę. Na niej zawieszano krzyże równoramienne, dukaty czy talary. Do korali przywieszano również wstążki, najczęściej jedną długą, którą przewieszano poprzez korale tak, że sięgała kolan. W XX wieku weszły w modę szklane paciorki.
Krzyżyk metalowy, ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie, fot. G. Stec
Korale prawdziwe, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A.Woźniak
Strój kobiecy, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelce A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Strój kobiecy – tył, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelce A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Rańtuch, rzeszowskie, początek XX w, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. W. Pohorecki
Rańtuch zwany również obruskiem lub zawiciem to rodzaj długiego szala. Pierwotnie był to pojedynczy płat lnianego płótna, długości około 2,5 metra. Noszony początkowo na głowie, później zarzucano go na ramiona i spuszczano z przodu podtrzymując rękoma. Z trzech stron rańtuch zdobiono wąskim haftem o motywach geometrycznych – przeważnie czerwonym, rzadziej czarnym.
Czepiec rzeszowski, zdjęcie ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie, autor nieznany
Mężatki używały chamełki – rodzaj obręczy noszonej na czubku głowy, przez którą przekładano włosy i obwiązywano przy pomocy pasków tkaniny tak, że powstawał rodzaj koczka, na który zakładano czepiec lub chusteczkę. Czepiec był mały, u góry o kształcie półokrągłym, u dołu prosty, ściągnięty w tunelu troczkiem tak, że okalał chamełkę. Szyty był z aksamitu lub atłasu, ozdobiony koralikami i cekinami.
Rzadka chustka, zdjęcie ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie, autor nieznany
W rzeszowskim kobiety do stroju nosiły kilka rodzajów chustek. Na czepcu noszono chustę tiulową zwana rzadką tak by spod niej widoczny były czepiec.
Sposób wiązania chustki w „motyla”, rzeszowskie, 2010 r., fot. A. Woźniak
Chustka zawiązywana była nad czołem „w motyla” to znaczy ze sterczącymi na boki końcami. Zdobiona była haftem o brzegach wykończonych ząbkami lub wąską koronką.
Chusta w okna, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Chusta w okna to duża chusta wełniana, w kratę, gdzie podstawę stanowiły duże kwadraty – białe okna. Kratę wyznaczały pionowe i poziome, krzyżujące się linie: czerwone, żółte, granatowe, zielone. Chusta ta stanowiła okrycie wierzchnie. Złożona po przekątnej była zarzucana na ramiona. Innym rodzajem chusty wełnianej, cieńszej od chusty w okna, była dybetka bita w kratę. Kwadraty wyznaczały błyszczące paski które wypełniał wzór w kwiaty. Noszona była złożona po przekątnej na ramiona do katanki lub gorsetu.
Mała chustka, zdjęcie ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie, autor nieznany
W okresie międzywojennym rozpowszechniły się koronówki, wełniane, małe (80x80 cm) chustki, które zasadniczo były kremowe, bez frędzli, a w jednym rogu były zdobione kolorowym haftem maszynowym.
Koszula z wstawkami koronkowymi, chustka zawiązana w „motyla”, rzeszowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
W rzeszowskiem szyto koszule dwojakiego rodzaju: codzienne z gorszego gatunkowo materiału i świąteczne z lnianych, wybielanych samodziałów lub w okresie międzywojennym z bawełnianych, fabrycznych płócien. Krój koszul był przyramkowy. Składał się z dwóch części: koszuli właściwej, sięgającej do pasa i doszywanego nadołka – części niewidocznej, doszywanej z gorszego gatunku pacześnej tkaniny. Koszule „kościelne” szyto z cienkiego, fabrycznego płótna tzw. kartonowego. Miały one nieco inny krój. Szyte były z karczkiem, do którego przymarszczony i doszyty były tył i przody. Koszule te nie miały kołnierzyka i były wykończone haftowanymi ząbkami. Jeżeli koszula posiadała kołnierzyk to był on okrągły. Pod koniec XIX w. rozpowszechnił się haft płaski, atłaskowy, biały dziurkowany (angielski) oraz haft kolorowy: czerwono-niebieski o motywach roślinnych. Zdobiono nim brzegi dekoltu, wykładany kołnierzyk, lub kryzy które weszły w modę w XX w., mankiety a także rękawy i przody koszul.
Spódnica ozdobiona naszyciami, rzeszowskie, 2009 r., fot. A.Woźniak
Spódnice nazywano w rzeszowskiem fartuchami. Najstarsze były szyte z białego płótna samodziałowego płótna. Były one długie do kostek i szyte z trzech lub czterech brytów tkaniny. Marszczono je suto w pasie i zawiązywano na troczki. Świąteczne szyto początkowo z lnianego samodziału, później z fabrycznych płócien i innych tkanin: muślinowe, batystowe, adamaszkowe, brokatowe, tybetowe, kaźmierkowe (wełniane), i materialne czyli jedwabne.
Charakterystyczny haft zdobiący rzeszowską spódnicę: niebiesko-czerwony o motywach roślinnych, rzeszowskie, rys. E. Piskorz-Branekova
Stopniowo rozwijało się również zdobnictwo spódnic. Początkowo skromne, z czasem rozrastało się. Pod koniec XIX w. zdobienie stanowił głownie haft biały, później kolorowy: czerwony i niebieski.
W spódnicach, rzeszowskie, Boże Ciało 2011 r, fot. A. Woźniak
Spódnice batystowe z bawełnianych płócien fabrycznych były w bardzo różnych kolorach i wzorach głównie roślinnych. U dołu zdobiono je zakładkami, usztywniano listwami i mocno krochmalono by uzyskiwały kształt dzwonu. Spódnice wełniane kaźmirkowe lżejsze i dybetowe grubsze były w różnych kolorach od jasnych po ciemne, były jednokolorowe lub w kwiaty. Spódnice w kwiaty miały naszyte od dołu zdobiono zakładkami.
Zapaska, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Wygląd zapaski zależny był od aktualnej mody i rodzaju noszonych spódnic. Zasada była taka, że do zapaski z płótna noszono płócienną spódnicę, do muślinowej – muślinową, do tybetowej – tybetową. Było ich tyle rodzajów co spódnic. Zapaski były szerokie, o długości takiej samej jak spódnica.
Biały haft angielski zdobiący zapaskę, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Biały haft atłaskowy i angielski zdobiący zapaskę, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Charakterystyczny haft zdobiący zapaski: niebiesko-czerwony o motywach roślinnych, rzeszowskie, Boże Ciało 2011 r., fot. A. Woźniak
Na przełomie XIX/XX w. zapaski stają się węższe, ale rozrasta się sposób ich zdobienia w postaci haftów, zakładek, falbanek i ząbków.
Hafty stają się bardzo bogate, zmieniają się też techniki zdobienia: od haftów dziurkowanych, po hafty płaskie wykonywane nićmi białymi lub czerwonymi i niebieskimi.
Zapaski, rzeszowskie, Boże Ciało 2011 r. fot. A. Woźniak
Charakterystyczny haft zdobiący mankiet koszuli i zapaskę: niebiesko-czerwony o motywach roślinnych, rzeszowskie, Boże Ciało 2011 r., fot. A. Woźniak
Gorset, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
W XIX w. modne były kamizelki siwe, o kroju takim samym jak krój kamizelek męskich. Noszono je do wszystkich spódnic, a później zastąpiono stanikiem. Pod koniec XIX w. weszły w modę gorsety. Miały one krój dopasowany do figury, wycięcie wokół szyi i ramion, z przodu były sznurowane tasiemką lub zapinane na haftki.
Gorset – tył, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Najstarsze gorsety w pasie miały długie tacki, które w późniejszych gorsetach zostały skrócone. Gorsety z długimi tackami szyto z brokatu, adamaszku, jedwabiu. Gorset z krótkimi tackami posiadał ich od 16 do 22. Miały one długość od 7 do 9cm.
Gorset, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Gorsety rzeszowskie szyte były z aksamitu, przeważnie czarnego, później także granatowego lub bordowego. Początkowo gorsety zdobiono skromnie wzdłuż brzegów naszywając metalowe sznureczki cekiny, koraliki, później haft się rozrastał wypełniając całość gorsetu.
Gorset – tył, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Do zdobienia gorsetów używano różnych technik hafciarskich: od haftu płaskiego, wypełniającego kompozycjami roślinnymi całość, po naszycia z różnego rodzaju cekinów i koralików. W okresie międzywojennym gorsety osiągnęły apogeum pod wzgledem zdobnictwa.
Korale z metalowymi okuwkami, ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie, fot. G. Stec
Największą wartość spośród biżuterii miały czerwone korale prawdziwe, stąd były też najbardziej cenione. Noszono ich kilka sznurów, a najgrubsze paciorki były nawleczone na sznurek najniższy, na środku którego znajdował się największy koral. Miał on często srebrną, a czasami złotą obrączkę. Na niej zawieszano krzyże równoramienne, dukaty czy talary. Do korali przywieszano również wstążki, najczęściej jedną długą, którą przewieszano poprzez korale tak, że sięgała kolan. W XX wieku weszły w modę szklane paciorki.
Krzyżyk metalowy, ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie, fot. G. Stec
Korale prawdziwe, rzeszowskie, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A.Woźniak