STRÓJ PYRZYCKI
Dziedzictwo kulturowe regionu, który dziś nazywamy pyrzyckim to wytwór kulturowych i historycznych wydarzeń, głębokiego procesu asymilacji oraz szerokich zapożyczeń. Na gruncie autochtonicznej kultury Słowian, zwanych Wendami (niem. Wenden, Winden, Windische) lub precyzyjniej Pyrzyczanami (Nazwę plemienia Prissani wymienia dokument Geograf Bawarski, około 845 r.) nawarstwiały się od XII w. wpływy obce. Przynosiły je kolejne fale osadnictwa (reprezentującego różnorakie kultury etniczne) i coraz to inne władze zwierzchnie.
Pod koniec XIX i w pierwszej połowie XX w., kraina, ta leżała w regionie określanym wtedy mianem Weizacker, a precyzyjniej nazywano ją Weizacker kreis Pyritz. Rozciągała się na południowy wschód od miasta Stettin (Szczecin) i obejmowała obszar między rzekami Plöne (Płonia) i Ihna (Ina) oraz jeziorami Madüsee (Miedwie) i Plönesee (Płoń). Na obszarze tym dominowały żyzne czarnoziemy, stąd jego rolniczy charakter i zamożność mieszkańców. Centrum regionu stanowiły Pyrzyce (nazwa, według badaczy wywodzi się od słowiańskiego pyro – pszenica), a on sam rozciągał się od miasta w kierunku zachodnim, sięgając do Dolic oraz Kluczewa koło Stargardu, a w kierunku południowym niemal do samego Choszczna (Gleźno). Obecnie, interesujący nas teren znajduje się w granicach powiatu pyrzyckiego i położony jest w południowo-zachodniej części województwa zachodniopomorskiego. W skład powiatu wchodzi sześć gmin: Bielice, Kozielice, Lipiany, Przelewice, Pyrzyce i Warnice.
Noszony w tym regionie strój to jednocześnie najbardziej rzucający się w oczy i wzbudzający najwięcej kontrowersji element kultury tradycyjnej. Nie do końca jest on podobny ani do strojów niemieckich, ani też do polskich. Bogaty, przeładowany dużą ilością detali, rozbudowany zarówno w swej formie jak i zdobnictwie, od lat wzbudzał zainteresowanie badaczy niemieckich. Jego przedstawienia i opisy znaleźć możemy w literaturze przedmiotu, w częściach poświęconych Pomorzu (niem. Pommern) i okolicom Pyrzyc (niem. Pyritz). Najważniejszą polską publikacją na ten temat jest wydany w 1955 r., w serii Atlasy Polskich Strojów Ludowych, Strój Pyrzycki Agnieszki Dobrowolskiej. Autorce tej pracy udała się rzecz prawie niemożliwa: doprowadziła, szczególnie w świadomości mieszkańców Pomorza, do przedziwnego skrótu myślowego, stwierdzającego, że ubiór pyrzycki i zdobiący go haft, związane są fundamentalnie z polską kulturą ludową.
Według Agnieszki Dobrowolskiej, ubiór, który my dziś nazywamy strojem pyrzyckim, a ona – kolonizatorskim, w początkach XIX w. zastąpił noszoną tu wcześniej odzież miejscową. Świadectwem popularności stroju pyrzyckiego (w wersji nas interesującej) w wieku XIX są liczne relacje pisane oraz ikonografia i prace malarskie z tego okresu np. obrazy Ludwiga Augusta Mosta (1807 – 1883). Okres powszechnego noszenia tego ubioru nie był zbyt długi – przestano go powszechnie przywdziewać już w początkach XX w.
II wojna światowa spowodowała dwutorowość odczytywania historii i tworzenia teraźniejszości tego stroju. Z jednej strony, przedwojenni mieszkańcy oraz ich potomkowie w Niemczech noszą go i przechowują jako nostalgiczną pamiątkę. Potwierdzeniem takich działań na terenie Niemiec jest np. istnienie Izby Pyrzyckiej w Krobach (Maklemburgia) oraz repertuar zespołu z Erlangen (Bawaria), którego członkowie w ubiorach pyrzyckich wykonują tańce z Pomorza. Z drugiej strony, niektóre polskie zespoły folklorystyczne występują w kostiumach scenicznych, których styl wzorowany jest na stroju pyrzyckim. Członkowie tych grup, zamieszkujący tereny Pomorza, pochodzą z wielu różnych części przedwojennej Polski, a noszenie przez nich ubioru pyrzyckiego jest oznaką traktowania tej ziemi jako swojej, rodzinnej. Przykładem takich działań jest zakończona w 2007 r. realizacja zadania „Rekonstrukcja strojów pyrzyckich na potrzeby Zespołu Pieśni i Tańca Pyrzyce”, która była możliwa dzięki współfinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach Programu Operacyjnego „Rozwój Inicjatyw Lokalnych”. Pomysłodawcą i koordynatorem tego projektu była Anna Bajon. Wykonano wtedy, ponad 300 elementów tego stroju, w oparciu o nieliczne zachowane zabytki i ikonografię.
Męski strój pyrzycki był znacznie mniej kosztowny i ozdobny niż kobiecy. W wersji odświętnej składały się na niego: nakrycie głowy (kapelusz lub czapka), koszula, której kołnierzyk obwiązywano jedwabną chustką lub wstęgą, krótkie spodnie, białe pończochy, wysokie buty, krótka kamizelka oraz długie okrycie wierzchnie. Uzupełnieniem stroju mogły być laski i fajki z długim cybuchem.
Odświętny ubiór kobiecy, wręcz nadmiernie rozbudowany i przeładowany ozdobami, w jego wariancie podstawowym tworzyły: nakrycie głowy, które składało się z przepaski i czepka, dwie koszule (spodnia i wierzchnia), zakładana na nie kryzka, dwa gorsety (spodni i wierzchni), od pięciu do ośmiu spódnic, zapaska, oraz chusta na ramiona. Dopełnieniem tego ubioru były: torebka, spełniająca rolę kieszeni, pończochy, podtrzymywane ozdobnymi podwiązkami, obuwie, wełniane rękawice, mufka (do stroju szczególnie paradnego), a niekiedy także duży, czarny parasol. Najbardziej zamożne kobiety nosiły bursztyny, które wiązano na karku szeroką wstęgą lub wzorzystą aksamitką.
Elżbieta Piskorz-Branekova
