STRÓJ PODLASKI-NADBUŻAŃSKI
Podlasie to historyczna dzielnica Polski leżąca na Nizinie Podlaskiej, będącej przedłużeniem Niziny Mazowieckiej. To obszar lasów i bagien poprzecinany rzekami Biebrzą, Narwią, Bugiem i Krzną. Ziemie te w epoce piastowskiej należały do trzech państw: Polski, Rusi oraz Litwy i były przedmiotem sporów pomiędzy nimi. Według Janusza Świeżego, badacza tych terenów, mazurzy jako osadnicy przybywali z północy, a z południa napływała ludność ruska. O ziemie te do połowy XVI w. walczyły Mazowsze i Litwa. Dopiero po unii lubelskiej, w 1569 r., spór o Podlasie został rozstrzygnięty. Koronie przyznano większość Podlasia zachodniego, a część wschodnia pozostała przy Litwie. Po rozbiorach Podlasie przeszło pod zabór rosyjski i zaczęło podlegać rusyfikacji. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. pozostało na terytorium Polski, stanowiąc obszar przygraniczny, zamieszkiwany przez ludność pochodzenia polskiego, ruskiego, białoruskiego, litewskiego, ukraińskiego oraz tatarskiego.
Strój podlaski nie był jednorodny i posiadał kilka odmian, które noszone były na obszarze między Wieprzem a Bugiem, w dorzeczu Krzny. Nadbużańska odmiana stroju podlaskiego występowała na terenach ciągnących się wąskim pasem nad Bugiem – od Dołhobrodów na południu, przez miejscowości: Hanna, Liszna, Zabłocia, Kostomłoty, Kobylany, Terespol, Bahukały, Janów Podlaski, po Hołowczyce na północny. Męskie stroje podlaskie odmiany nadbużańskiej i włodawskiej miały dużo cech wspólnych. Były to: brązowe sukmany i rogatywki oraz podobny sposób zdobienia koszul haftem tkackim. Stroje kobiece różniły się: we włodawskim noszono samodziałowe spódnice i zapaski w naturalnym kolorze lnu zdobione pereborami, a w nadbużańskim, również samodziałowe, ale barwne spódnice w pionowe paski oraz zapaski w pasy poziome. Różniły się także nakrycia głowy kobiet: elementem stroju nadbużańskiego był charakterystyczny kaptur, czyli czepek, a włodawskiego – zawijka. Stroje męskie i kobiece na całym Podlasiu były szyte z samodziałów.
Mężczyźni nadbużańscy nosili kapelusze plecione z żytniej słomy oraz rogatywki z granatowego sukna z obszyciem sukiennym lub barankowym. Zimą zakładali czapki w kształcie stożka, szyte z czarnego baranka. Charakterystyczna była długa koszula o kroju przyramkowym, szyta z płótna lnianego, wyłożona na spodnie. Na kołnierzyku, listwie naszytej wzdłuż zapięcia z przodu koszuli i na mankietach ozdabiano ją pereborami i peretrykami (patrz strój podlaski z okolic Włodawy), czyli haftem tkackim. Do tego zakładano spodnie, również lniane, ale po I wojnie światowej zaczęto nosić modne wówczas sukienne bryczesy (spodnie o specjalnym kroju – u góry szerokie, zwężające się do dołu). Na koszule często nakładano kamizelę miejskiego kroju. Noszono również kabaty o kroju podobnym do kobiecego. Mężczyźni na całym Podlasiu nosili sukmany z folowanego brązowego samodziału, ozdobione naszytymi sznureczkami (najczęściej niebieskimi) w miejscach zszyć, przy kołnierzyku i wzdłuż zapięcia. Sukmany przewiązywano pasami zwanymi pojasami, utkanymi wątkiem wełnianym na osnowie lnianej w tonacji pomarańczowoczerwonej. Na nogi zakładano lniane lub wełniane onuce i postoły – łapcie plecione z łyka.
Na całym Podlasiu kobiety nosiły lniane koszule o kroju przyramkowym, z kołnierzykiem, rozcięciem z przodu i długimi rękawami. Ozdabiano je na kołnierzyku, przyramkach, u dołu rękawów oraz na mankietach lub falbance. Charakterystyczny dla tego regionu haft tkacki zdobiący koszule, tzw. perebory, powstawał na warsztacie podczas tkania. Tkaczka, za pomocą pręcików, ręcznie wybierała wzór w osnowie. Po wybraniu zakładała deszczułki i przetykała wątek przez tyle osnów, ile było potrzeba aby powstał ornament. Perebory powstawały na całej szerokości tkaniny i miały zgeometryzowane kompozycje szlakowe. Wzory były w kolorach: czerwonym, wiśniowym, ciemnobrązowym i granatowym z pojedynczymi żółtymi i białymi nitkami. Koszule poprzez swoje zdobienia były niezwykle charakterystyczne i wyróżniały ten strój spośród innych. Spódnice szyto z samodziałów w barwne pasy, o wybijającym się kolorze czerwonym, stanowiącym podstawę zestawu wąskich kolorowych pasków. Świąteczne spódnice zdobiono naszytą u dołu, najczęściej zieloną, tkaniną; gładką lub we wzory kwiatowe, nad którą naszywano kolorowe wstążeczki i koronki. Zapaski, w odróżnieniu od spódnic, miały paski poprzeczne na tle niebieskim, granatowym lub czerwonym. Ich brzegi obszywano koronką, krepinką. Do tego zakładano gorsety z charakterystycznym sercem, ozdobionym z przodu naszyciami lub – późniejsze – o prostym kroju podobnym jak w innych regionach, zdobione haftem lub naszytym zestawem pasmanterii i guziczków. Noszono również kabaty z sukiennego folowanego samodziału w kolorze brązowym, ozdobione niebieskimi sznurkami i żółtymi stebnówkami. Z przodu miały charakterystyczne serca w kształcie trapezu z ozdobami wykonanymi stebnówkami i plecionym niebieskim sznurkiem. U dołu znajdowały się taszki tzn. półokrągłe klapki, rozmieszczone w talii i będące wykończeniem kabata. Wierzchnim okryciem kobiety była sukmana o takim samym kroju jak męska, z przodu prosta, z tyłu marszczona od pasa, zdobiona niebieskim skręconym sznurkiem. Na nogi zakładano łapcie z łyka lub trzewiki.
Alicja Woźniak
