Przejdź do głównej treści
Kapelusz męski. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Charakterystycznym męskim naryciem głowy noszonym do stroju łowickiego jest sztywny, filcowy kapelusz o okrągłym i płaskim denku, z niezbyt wysoką główką i średniej wielkości rondem. Jego ozdobę stanowiły początkowo, otaczające główkę tasiemki z czarnymi cekinami oraz pasma kolorowej wełny. Z czasem, szczególnie noszone przez kawalerów zaczęła zdobić <em>plotka</em> czyli pas aksamitu przybrany cekinami, barwnymi koralikami, kolorową włóczką i srebrzonym drutem, oraz okrągła rozeta, wykonana z tych samych surowców (mocowana po lewej stronie kapelusza).

Kapelusz męski. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Charakterystycznym męskim naryciem głowy noszonym do stroju łowickiego jest sztywny, filcowy kapelusz o okrągłym i płaskim denku, z niezbyt wysoką główką i średniej wielkości rondem. Jego ozdobę stanowiły początkowo, otaczające główkę tasiemki z czarnymi cekinami oraz pasma kolorowej wełny. Z czasem, szczególnie noszone przez kawalerów zaczęła zdobić plotka czyli pas aksamitu przybrany cekinami, barwnymi koralikami, kolorową włóczką i srebrzonym drutem, oraz okrągła rozeta, wykonana z tych samych surowców (mocowana po lewej stronie kapelusza).

Kapelusz męski. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Obecnie bardzo często uzupełnieniem ozdób na <em>plotce</em> jest haft koralikowy.

Kapelusz męski. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Obecnie bardzo często uzupełnieniem ozdób na plotce jest haft koralikowy.

Koszula męska. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. K. Wodecka

Mężczyźni w tym regionie nosili koszule o kroju przyramkowym, początkowo szyte z płótna samodziałowego i wykończone pod szyją prostym wykładanym kołnierzykiem, z rozcięciem na przodach, związywane czerwoną tasiemką, z rękawami wszytymi w wąski mankiet. Koszula taka była zdobiona na kołnierzyku i mankietach haftem liczonym, o stonowanej kolorystyce tzw. <em>polskim szyciem</em>. Natomiast koszule świąteczne, szczególnie te noszone przez kawalerów wykonywane z cienkich, fabrycznych płócien bawełnianych, miały pod szyją kołnierzyk-stójkę zapinany na jeden lub dwa guziczki i szerokie rękawy wszyte w takiż mankiet. Zdobiono je na kołnierzyku i mankietach wielobarwnym haftem krzyżykowym o motywach roślinnych zwanym <em>ruskim szycie</em>m lub haftem płaskim o motywach naturalistycznych.

Koszula męska. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. K. Wodecka

Mężczyźni w tym regionie nosili koszule o kroju przyramkowym, początkowo szyte z płótna samodziałowego i wykończone pod szyją prostym wykładanym kołnierzykiem, z rozcięciem na przodach, związywane czerwoną tasiemką, z rękawami wszytymi w wąski mankiet. Koszula taka była zdobiona na kołnierzyku i mankietach haftem liczonym, o stonowanej kolorystyce tzw. polskim szyciem. Natomiast koszule świąteczne, szczególnie te noszone przez kawalerów wykonywane z cienkich, fabrycznych płócien bawełnianych, miały pod szyją kołnierzyk-stójkę zapinany na jeden lub dwa guziczki i szerokie rękawy wszyte w takiż mankiet. Zdobiono je na kołnierzyku i mankietach wielobarwnym haftem krzyżykowym o motywach roślinnych zwanym ruskim szyciem lub haftem płaskim o motywach naturalistycznych.

Zdobienie kołnierzyka koszuli męskiej wykonane tzw. <em>ruskim szyciem</em>.<em> </em>Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. K. Wodecka

Zdobienie kołnierzyka koszuli męskiej wykonane tzw. ruskim szyciem. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. K. Wodecka

Zdobienie mankietu koszuli męskiej wykonane tzw. <em>ruskim szyciem</em>.Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. K. Wodecka

Zdobienie mankietu koszuli męskiej wykonane tzw. ruskim szyciem.Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. K. Wodecka

Przodzik (<em>krawat)</em> z aksamitu zdobiony haftem płaskim. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Przodzik<em> </em>(<em>krawat</em>, <em>półkoszulka</em>) to prostokątny płat tkaniny z wykładanym kołnierzykiem albo z zapinaną na guzik lub zatrzask stójką przy szyi, zakładany pod kamizelkę lub kaftan, na roboczą pozbawioną ozdób koszulę.

Przodzik (krawat) z aksamitu zdobiony haftem płaskim. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Przodzik (krawat, półkoszulka) to prostokątny płat tkaniny z wykładanym kołnierzykiem albo z zapinaną na guzik lub zatrzask stójką przy szyi, zakładany pod kamizelkę lub kaftan, na roboczą pozbawioną ozdób koszulę.

Przodzik (<em>krawat)</em> z płótna bawełnianego zdobiony haftem krzyżykowym. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Letnie <em>krawaty</em> szyto z fabrycznego płótna bawełnianego, zdobiono haftem krzyżykowym lub płaskim. Wyszycia umieszczano na stójce oraz przodzie (<em>gorsie</em>) krawata, tę jego część zdobiono ponadto pionowymi zaszewkami, fabrycznymi koronkami.

Przodzik (krawat) z płótna bawełnianego zdobiony haftem krzyżykowym. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Letnie krawaty szyto z fabrycznego płótna bawełnianego, zdobiono haftem krzyżykowym lub płaskim. Wyszycia umieszczano na stójce oraz przodzie (gorsie) krawata, tę jego część zdobiono ponadto pionowymi zaszewkami, fabrycznymi koronkami.

Przodzik (<em>krawat)</em> z aksamitu zdobiony haftem koralikowym. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Z czasem weszły w modę, noszone najczęściej zimą przodziki z czarnego aksamitu z haftem koralikowym.

Przodzik (krawat) z aksamitu zdobiony haftem koralikowym. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Z czasem weszły w modę, noszone najczęściej zimą przodziki z czarnego aksamitu z haftem koralikowym.

Mankiet (<em>rękawek</em><strong>) </strong>dziany na drutach z wrabianymi koralikami. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Na pozbawione ozdób koszule mężczyźni nakładali też mankiety (<em>rękawki</em>). Okalały one rękę w ten sposób, że jeden brzeg, widoczny, dotykał dłoni poniżej nadgarstka, drugi schowany był w rękaw kaftana. Mankiety starszego typu robiono na drutach. Były wzorzyste: w paski, prążki, kwadraciki, warkocze, z czasem zaczęto wrabiać w dzianinę koraliki, które tworzyły ornamenty geometryczne lub sentencje typu <em>dzień dobr</em>y. Gotowy już prostokąt dzianiny, przeznaczony na <em>rękawek</em> zszywano, tworząc rurkę (wtedy <em>rękawek</em> wciągano) lub zapinano na zatrzaski przyszyte wzdłuż węższych boków.

Mankiet (rękawek) dziany na drutach z wrabianymi koralikami. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Na pozbawione ozdób koszule mężczyźni nakładali też mankiety (rękawki). Okalały one rękę w ten sposób, że jeden brzeg, widoczny, dotykał dłoni poniżej nadgarstka, drugi schowany był w rękaw kaftana. Mankiety starszego typu robiono na drutach. Były wzorzyste: w paski, prążki, kwadraciki, warkocze, z czasem zaczęto wrabiać w dzianinę koraliki, które tworzyły ornamenty geometryczne lub sentencje typu dzień dobry. Gotowy już prostokąt dzianiny, przeznaczony na rękawek zszywano, tworząc rurkę (wtedy rękawek wciągano) lub zapinano na zatrzaski przyszyte wzdłuż węższych boków.

Mankiet (<em>rękawek</em><strong>) </strong>z aksamitu ozdobiony haftem koralikowym. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Później modnymi stały się mankiety z aksamitu, najczęściej czarnego, które miały kształt trapezu (krótszy, równoległy do podstawy bok znajdował się przy dłoni). Zapinano je na zatrzaski, a zdobiono wielokolorowym haftem koralikowym.

Mankiet (rękawek) z aksamitu ozdobiony haftem koralikowym. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Później modnymi stały się mankiety z aksamitu, najczęściej czarnego, które miały kształt trapezu (krótszy, równoległy do podstawy bok znajdował się przy dłoni). Zapinano je na zatrzaski, a zdobiono wielokolorowym haftem koralikowym.

Spodnie z pasiastego samodziału, Kocierzew. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. K. Wodecka

Krój spodni, noszonych w okolicach Łowicza, niezależnie od przeznaczanej na nie tkaniny był jednakowy. Na ich uszycie używano jednego płata tkaniny o szerokości 140 i długości 80 cm. Składano go symetrycznie obrzeżami do siebie, w jego środkowej części (na poziomie kroku) wycinano klin w kształcie liścia wierzbowego, a w części górnej robiono dwa pionowe nacięcia. Powstałe, dzięki tym zabiegom nogawki zszywano od strony wewnętrznej, a górną część spodni układano w fałdki i wszywano w pasek. Przednia klapka (powstała dzięki nacięciom) tzw. fartuszek umożliwiała zakładanie spodni ( zapinano ją na dwa guziki).

Spodnie z pasiastego samodziału, Kocierzew. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. K. Wodecka

Krój spodni, noszonych w okolicach Łowicza, niezależnie od przeznaczanej na nie tkaniny był jednakowy. Na ich uszycie używano jednego płata tkaniny o szerokości 140 i długości 80 cm. Składano go symetrycznie obrzeżami do siebie, w jego środkowej części (na poziomie kroku) wycinano klin w kształcie liścia wierzbowego, a w części górnej robiono dwa pionowe nacięcia. Powstałe, dzięki tym zabiegom nogawki zszywano od strony wewnętrznej, a górną część spodni układano w fałdki i wszywano w pasek. Przednia klapka (powstała dzięki nacięciom) tzw. fartuszek umożliwiała zakładanie spodni ( zapinano ją na dwa guziki).

Typ spod Łowicza, pocztówka, własność prywatna

Spodnie przy stroju odświętnym noszono zawsze wpuszczane w buty. Najczęściej szyto je z pasiaka w pionowe paski. Tło przeznaczanego na nie samodziału było wyraźnie widoczne: początkowo pomarańczowe, potem żółte, a paski na nim zebrane w wyraziście wyodrębnione wiązki.

Typ spod Łowicza, pocztówka, własność prywatna

Spodnie przy stroju odświętnym noszono zawsze wpuszczane w buty. Najczęściej szyto je z pasiaka w pionowe paski. Tło przeznaczanego na nie samodziału było wyraźnie widoczne: początkowo pomarańczowe, potem żółte, a paski na nim zebrane w wyraziście wyodrębnione wiązki.

Państwo młodzi i drużbowie, pocztówka, własność prywatna

Lejbiki szyto z czarnego, fabrycznego sukna, wszystkie krawędzie (także klapek kieszeni) i umieszczone na prawej pole dziurki do zapinania odszywano czerwonym sznureczkiem. Latem <em>lejbik</em> noszony był bezpośrednio na koszulę, zimą i w dni chłodne zakładano na niego <em>spencer</em>, a niekiedy także sukmanę.

Państwo młodzi i drużbowie, pocztówka, własność prywatna

Lejbiki szyto z czarnego, fabrycznego sukna, wszystkie krawędzie (także klapek kieszeni) i umieszczone na prawej pole dziurki do zapinania odszywano czerwonym sznureczkiem. Latem lejbik noszony był bezpośrednio na koszulę, zimą i w dni chłodne zakładano na niego spencer, a niekiedy także sukmanę.

Księżacy, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

Mężczyźni nosili także kamizelki o prostych plecach i przodach krojonych z częścią pleców. Były one krótkie, sięgające zaledwie do pasa, szyte z cienkiego, czarnego sukna, z dwiema ciętymi, poziomymi kieszeniami. Ozdabiano je na przodach trzema rzędami guziczków z czarnej masy (jeden rząd służył do zapinania). Latem kamizelka była noszona bezpośrednio na koszulę, zimą i w dni chłodne zakładano na nią <em>spencer z klapkami</em>, a niekiedy także i sukmanę.

<strong> </strong>

Księżacy, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

Mężczyźni nosili także kamizelki o prostych plecach i przodach krojonych z częścią pleców. Były one krótkie, sięgające zaledwie do pasa, szyte z cienkiego, czarnego sukna, z dwiema ciętymi, poziomymi kieszeniami. Ozdabiano je na przodach trzema rzędami guziczków z czarnej masy (jeden rząd służył do zapinania). Latem kamizelka była noszona bezpośrednio na koszulę, zimą i w dni chłodne zakładano na nią spencer z klapkami, a niekiedy także i sukmanę.

Księstwo Łowickie, Album Ziemi

Kaftan<em> </em>(<em>spencer</em>) miał krój i zdobienia identyczne jak kamizelka (<em>lejbik</em>). Szyto go z takiej samej tkaniny, a te dwa okrycia wierzchnie różni jedynie to, że <em>spencer</em> posiadał długie, proste rękawy bez zdobień i mankietów. Noszono go na <em>lejbik</em>, pod sukmanę lub jako zasadniczą odzież wierzchnią.

Księstwo Łowickie, Album Ziemi

Kaftan (spencer) miał krój i zdobienia identyczne jak kamizelka (lejbik). Szyto go z takiej samej tkaniny, a te dwa okrycia wierzchnie różni jedynie to, że spencer posiadał długie, proste rękawy bez zdobień i mankietów. Noszono go na lejbik, pod sukmanę lub jako zasadniczą odzież wierzchnią.

Księżak ze Złakowa, Łowickie, fot. H. Poddębski, Wiedza o Polsce, Etnografia Polski, tom III (zdjęcie do wycięcia – prawa ikonografia)

Kaftan (<em>spencer z klapkami</em>) miał wykładany kołnierzyk z dwiema klapkami,  proste przody i plecy dopasowane łukowatymi cięciami. Był krótki, sięgający zaledwie do pasa, z długimi, prostymi rękawami. Szyto go z cienkiego, czarnego sukna. Jego zapięcie składało się z klapek z dziurkami (po 6 na każdym z przodów) i przyszytych do nich gładkich czarnych guzików. Kołnierzyk i klapki lamowano czarną tasiemką, którą naszywano także na rękawy, tworząc imitacje mankietów. <em>Spencer z klapkami</em> noszono na krótką kamizelkę, pod sukmanę lub jako zasadniczą odzież wierzchnią.

Księżak ze Złakowa, Łowickie, fot. H. Poddębski, Wiedza o Polsce, Etnografia Polski, tom III (zdjęcie do wycięcia – prawa ikonografia)

Kaftan (spencer z klapkami) miał wykładany kołnierzyk z dwiema klapkami, proste przody i plecy dopasowane łukowatymi cięciami. Był krótki, sięgający zaledwie do pasa, z długimi, prostymi rękawami. Szyto go z cienkiego, czarnego sukna. Jego zapięcie składało się z klapek z dziurkami (po 6 na każdym z przodów) i przyszytych do nich gładkich czarnych guzików. Kołnierzyk i klapki lamowano czarną tasiemką, którą naszywano także na rękawy, tworząc imitacje mankietów. Spencer z klapkami noszono na krótką kamizelkę, pod sukmanę lub jako zasadniczą odzież wierzchnią.

Księżak z Łowickiego, mal. K. Rayski, Wydawnictwo Wojutyńskiego w Warszawie, pocztówka, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

Sukmana biała (<em>brzeziniok</em>) to okrycie wierzchnie o kroju słupowym,  prostych przodach i tyle fałdowanym w części dolnej. Szyto ją z sukna samodziałowego.

Księżak z Łowickiego, mal. K. Rayski, Wydawnictwo Wojutyńskiego w Warszawie, pocztówka, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

Sukmana biała (brzeziniok) to okrycie wierzchnie o kroju słupowym, prostych przodach i tyle fałdowanym w części dolnej. Szyto ją z sukna samodziałowego.

Księżak z Łowickiego, pocztówka, własność prywatna

Przy szyi sukmana wykończona była niewielkim stojącym kołnierzykiem, bez zapięcia, miała proste rękawy z mankietami i wpuszczane kieszenie. Kołnierzyk i mankiety opadające na dłoń odszywano czerwonym suknem. Natomiast krawędzie kołnierza, brzegi mankietów, prawą połę przodów i nacięcia kieszeni odszywane były czarną, wąską sukienną obszywką.

Księżak z Łowickiego, pocztówka, własność prywatna

Przy szyi sukmana wykończona była niewielkim stojącym kołnierzykiem, bez zapięcia, miała proste rękawy z mankietami i wpuszczane kieszenie. Kołnierzyk i mankiety opadające na dłoń odszywano czerwonym suknem. Natomiast krawędzie kołnierza, brzegi mankietów, prawą połę przodów i nacięcia kieszeni odszywane były czarną, wąską sukienną obszywką.

<em>Wesele łowickie</em>, Regionalny Zespół Pieśni i Tańca Boczki Chełmońskie, impreza w Muzeum Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, w ramach Europejskiego Festiwalu Sztuki Ludowej, 2009 r., fot. M. Bartoszewicz

Sukmanę białą noszono na kamizelkę (<em>lejbik</em>) i kaftan<em> </em>(<em>spencer</em>).

Wesele łowickie, Regionalny Zespół Pieśni i Tańca Boczki Chełmońskie, impreza w Muzeum Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, w ramach Europejskiego Festiwalu Sztuki Ludowej, 2009 r., fot. M. Bartoszewicz

Sukmanę białą noszono na kamizelkę (lejbik) i kaftan (spencer).

Państwo młodzi ze Strykowa, Ziemia, 1913

Sukmana czarna (<em>kapota</em>) miała wykładany kołnierzyk z dwiema klapkami, była odcinana w pasie, o prostych przodach i plecach dopasowanych łukowatymi cięciami. Jej dolną część szyto z trzech płatów tkaniny (środkowa była ułożona w fałdy) z długimi, prostymi rękawami. <em>Kapota</em> szyta była z cienkiego, czarnego sukna.<strong> </strong>Kołnierzyk i klapki lamowano czarną tasiemką, którą naszywano także na rękawy, tworząc imitacje mankietów. Sukmana posiadała szamerowania (tzw. <em>potrzeby</em>) z czarnego sznura, które nie pełniły funkcji użytkowej tylko ozdobną, ponieważ moda nakazywała noszenie <em>kapoty</em> rozpiętej. Noszono ją na krótką kamizelkę i kaftan (<em>spencer z klapkami</em>).

Państwo młodzi ze Strykowa, Ziemia, 1913

Sukmana czarna (kapota) miała wykładany kołnierzyk z dwiema klapkami, była odcinana w pasie, o prostych przodach i plecach dopasowanych łukowatymi cięciami. Jej dolną część szyto z trzech płatów tkaniny (środkowa była ułożona w fałdy) z długimi, prostymi rękawami. Kapota szyta była z cienkiego, czarnego sukna. Kołnierzyk i klapki lamowano czarną tasiemką, którą naszywano także na rękawy, tworząc imitacje mankietów. Sukmana posiadała szamerowania (tzw. potrzeby) z czarnego sznura, które nie pełniły funkcji użytkowej tylko ozdobną, ponieważ moda nakazywała noszenie kapoty rozpiętej. Noszono ją na krótką kamizelkę i kaftan (spencer z klapkami).

Pas. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Pasy łowickie miały szerokość od 10 do 15 cm i 3 do 4,5 m długości. Tkano je na zwykłym warsztacie tkackim z podwójnie skręconej przędzy wełnianej. W tych starszego typu dominował kolor czerwony, w późniejszych pomarańczowy.

Pas. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Pasy łowickie miały szerokość od 10 do 15 cm i 3 do 4,5 m długości. Tkano je na zwykłym warsztacie tkackim z podwójnie skręconej przędzy wełnianej. W tych starszego typu dominował kolor czerwony, w późniejszych pomarańczowy.

Pas. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz




Przez całą długość pasa biegła wiązka kolorowych pasków, a jego wąskie boki wykończone były frędzlami z nici osnowy. Przepasywano nim kiedyś tylko sukmany, owijając się kilkakrotnie w talii, a końce zatykano pod pas lub związywano z przodu w węzeł. Później zaczęto opasywać pasami także lejbiki i spencerki (noszone jako okrycie wierzchnie lub pod sukmanę), ale wtedy pas wiązano na boku w półkokardę.

Pas. Ze zbiorów Muzeum w Łowiczu, fot. M. Bartosiewicz

Przez całą długość pasa biegła wiązka kolorowych pasków, a jego wąskie boki wykończone były frędzlami z nici osnowy. Przepasywano nim kiedyś tylko sukmany, owijając się kilkakrotnie w talii, a końce zatykano pod pas lub związywano z przodu w węzeł. Później zaczęto opasywać pasami także lejbiki i spencerki (noszone jako okrycie wierzchnie lub pod sukmanę), ale wtedy pas wiązano na boku w półkokardę.

Rzeźbiarz Wojciech Brzozowski ze Sromowa w stroju łowickim, 2008 r., fot. M. Bartosiewicz.

Strój złożony z portek z pomarańczowym tłem, pasa z tłem odpowiadającym kolorystyce portek, czarnej kamizeli – lejbika, koszuli bielunki i aksamitnych rękawków z haftem koralikowym.

Rzeźbiarz Wojciech Brzozowski ze Sromowa w stroju łowickim, 2008 r., fot. M. Bartosiewicz.

Strój złożony z portek z pomarańczowym tłem, pasa z tłem odpowiadającym kolorystyce portek, czarnej kamizeli – lejbika, koszuli bielunki i aksamitnych rękawków z haftem koralikowym.

Chłopcy w strojach łowickich. Boże Ciało, Złaków Kościelny, 2021 r., fot. M. Bartosiewicz.

Na przyramkach współczesnych koszul męskich i chłopięcych coraz częściej umieszczany jest haft. Tradycyjnie zdobiono tylko przyramki koszul kobiecych.  

Chłopcy w strojach łowickich. Boże Ciało, Złaków Kościelny, 2021 r., fot. M. Bartosiewicz.

Na przyramkach współczesnych koszul męskich i chłopięcych coraz częściej umieszczany jest haft. Tradycyjnie zdobiono tylko przyramki koszul kobiecych.  

Ten serwis korzysta z cookies Polityka prywatności