Strój kurpiowski z Puszczy Białej

Kurpianki w chustkach salinówkach, fot. B. Czarnecki. Ze spuścizny po Barbarze Kaznowskiej, własność prywatna

Do stroju codziennego używano przede wszystkim chustek płóciennych, do odświętnego wełnianych. Płócienne były białe lub w tonacji pastelowej, w drobny drukowany wzór, wełniane najczęściej czerwone ze szlakiem róż wokół wszystkich boków. Po złożeniu chustki po przekątnej, robiono na niej szeroką zakładkę i związywano ściśle na tyle głowy (jej węzeł schowany był pod opadającym na plecy rogiem).

Czepek ze skrzydłami. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. K. Wodecka

Czepek ze skrzydłami (cypek ze skrzydłami) to świąteczne nakrycie głowy mężatek, noszone powszechnie do końca XIX w., wykonane z tiulu bawełnianego, zdobione białym haftem ściśle związanym z jego strukturą. Czepek składał się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza w formie czapeczki (pozbawiona ozdób) okalała całą głowę, a przy twarzy obszyta była pasem tiulu ułożonego w drobne zakładki. Przysłaniała ją chustka salinówka, złożona po przekątnej i zawiązana w węzeł na karku. Drugą część tzw. skrzydła (czyli trapezoidalny płat tkaniny) doszywano do tej czapeczki i opadała ona luźno aż na ramiona. Czepki kupowano gotowe, kobiety jednak same zdobiły je haftem, który rozmieszczony był na całej powierzchni skrzydeł, ponadto obszywały białą, bawełnianą koronką fabryczną trzy ich boki.

Czepek ze skrzydłami i chustka salinówka, grafika komputerowa, J. Tofil

Półczepek. Ze zbiorów Muzeum Północno Mazowieckiego w Łomży, fot. E. Piskorz-Branekova

Półczepek (cypek ślachecki) to świąteczne okrycie głowy mężatek, noszone powszechnie do lat dwudziestych XX w., wykonane z tiulu bawełnianego, zdobione białym haftem ściśle związanym z jego strukturą. Czepek tego typu składał się z trzech zasadniczych części: pierwszej o romboidalnym kształcie (naroża zaokrąglone) i dwóch wiązań (siarf), w formie mocno wydłużonych trapezów. Krawędzie części pierwszej, (okalającej głowę od jej czubka do brody) obszyte były pasem tiulu ułożonego w drobne zakładki. Natomiast brzegi siarf, które zawiązywano pod brodą na kokardę obszywane były białą, bawełnianą koronką fabryczną. Haft zdobił całą powierzchnię czepka.

Kobieta w półczepku, fot. NN, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

Kobieta w półczepku, fot. NN, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

Kobieta w półczepku, fot. NN, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

Koszula kobieca, 1895 r., Wielątki, gmina Rząśnik. Ze zbiorów Muzeum Północno Mazowieckiego w Łomży, fot. B. Deptuła.

Do stroju z tego regionu noszono koszule o kroju przyramkowym, z wykładanym kołnierzem, rozcięciem na przodach, zapinane na jeden guzik lub związywane wstążeczką. Miały one długie rękawy wszyte w wąskie mankiety, opinające ściśle przegub ręki (dzięki czemu rękaw był lekko pofałdowany). Szyto je z lnianego, bielonego płótna. Często górna (widoczna) część była z tkaniny lepszej gatunkowo, dolna (nadołek) – z płótna pośledniejszego.

Koszula kobieca, XIX w., Wólka-Przekory, gmina Rząśnik. Ze zbiorów Muzeum Północno Mazowieckiego w Łomży, fot. B. Deptuła

Koszulę ozdabiały ułożone pasowo hafty liczone w kolorze białym, czerwonym lub czerwonym z czarnymi podkreśleniami, niekiedy na jednej koszuli mogły występować wyszycia o dwóch barwach. Hafty rozmieszczone były na kołnierzyku, przyramkach (prostokątne kawałki tkaniny wszyte pomiędzy koszulę i rękawy) oraz mankietach. Ponadto brzegi kołnierzyka i mankietów obszywano białą koronką fabryczną lub obrabiano białą koronką szydełkową, niekiedy o czerwonej krawędzi.

Kurpianka, fot. B. Czarnecki. Ze spuścizny po Barbarze Kaznowskiej, własność prywatna

Przód kaftana w komórki, Ze zbiorów Muzeum Północno Mazowieckiego w Łomży, fot. E. Piskorz-Branekova

Kaftan w komórki miał proste plecy z lekkim, półokrągłym wydłużeniem tzw. ogonkiem i podcięciami na wąskie, proste rękawy o wywiniętych mankietach i proste i opadające luźno przody. Zapinany był na guziki, a przy szyi wykończony półokrągłym obszytym wąską oszewką wycięciem.

Dolna część pleców kaftana w komórki, Ze zbiorów Muzeum Północno Mazowieckiego w Łomży, fot. E. Piskorz-Branekova,

Kaftany szyto z cienkich, gładkich materii wełnianych, w kolorze ciemnoróżowym, turkusowym lub zielonym. Ich przystrój (strój) rozmieszczony był wzdłuż obu przodów, na dolnej krawędzi pleców kaftana i na wierzchniej części jego mankietów. Na przodach oraz tyle kaftana miał on formę zamkniętych półkoli (komórek), na mankietach przeszyty był prostą linią wzdłuż krawędzi. Strój składał się z naszyć wykonanych z kolorowych, wełnianych tasiemek różnorodnie ułożonych, pasmanteryjnych galonów i ząbków uzupełnionych cekinami i koralikami.

Kaftan z asymetrycznym zapięciem, Muzeum Północno Mazowieckie w Łomży, fot. E. Piskorz-Branekova

Kaftany o asymetrycznym zapięciu na lewym boku, szyto najczęściej z granatowej

tkaniny, z kołnierzykiem stójką, lekko dopasowane, o rękawach wszytych,

z bufką i zwężających się przy dłoni. Ich zdobieniem były pasy gipiurowej koronki oraz wstążki, pasmanterii z cekinami ułożone na przodach na planie prostokąta poniżej stójki i wzdłuż przodów.

Kurpianki na odpuście. Muzeum Północno Mazowieckie w Łomży

Przód sukni z trawiastozielonego samodziału,1930 r., Pniewo.Ze zbiorów Muzeum Północno Mazowieckiego w Łomży, fot. B. Deptuła

Suknia ( kitel, kiloch, kiecka) czyli spódnica ze stanikiem (kabatem) składała się z dwóch części - spódnicy i stanika, obie części wykonywano z tego samego samodziału (z wyjątkiem fragmentu przodu spódnicy nie widocznego pod zapaską, na który przeznaczano gorszą gatunkowo tkaninę).

Tył sukni z czerwonego samodziału, 1910 r., Pniewo. Ze zbiorów Muzeum Północno Mazowieckiego w Łomży, fot. E. Piskorz-Branekova

Suknia mogła być szyta z różnych typów tkanin samodziałowych, tkanych z przędzy bawełnianej, wełnianej lub mieszanej. W latach 1900 -1910 dominowała w tych samodziałach barwa czerwona, a wzór miał charakter niewyraźnego pasiaka. W okresie 1910 – 1930 tkaniny stały się one jasnozielone w wyraźne pionowe paski, a w przedziale 1930 – 1939 trawiastozielone w pionowe bardzo wąskie paseczki.

Tył sukni z trawiastozielonego samodziału, 1930 r., Pniewo. Ze zbiorów Muzeum Północno Mazowieckiego w Łomży, fot. E. Piskorz-Branekova

Niezależnie od użytego samodziału wszystkie kitle szyto jednakowo. Spódnice z  czterech płatów, każdy o szerokości warsztatowej tkaniny (od 60 do 80 cm), które po przymarszczeniu doszywano do stanika o prostych przodach, krojonych razem z częścią pleców i o dwudzielnych plecach (szew po środku).

Strój sukni z czerwonego samodziału, 1910 r., Pniewo. Ze zbiorów Muzeum Północno Mazowieckiego w Łomży, fot. E. Piskorz-Branekova

Kitle zdobiły charakterystyczne tylko dla tego regionu naszycia tzw. strój albo galon, który wraz z upływem lat był coraz szerszy i bardziej rozbudowany. Umieszczano go na półkolistych szwach pleców stanika, z tyłu w pasie, wokół szyi, na obu przodach i wzdłuż dolnej krawędzi sukni. Składały się na niego różnorodne tasiemki, ząbki, pasmanteria z koralikami i cekinami.

Strój sukni z trawiastozielonego samodziału, 1930 r., Pniewo. Ze zbiorów Muzeum Północno Mazowieckiego w Łomży, fot. E. Piskorz-Branekova

Z czasem, mniej więcej w latach 1910-1930, pojawia się w stroju coraz więcej cekinów mocowanych koralikiem, koraliki, złoty galon, atłasowa wstążka, gipiurowa koronka, a przede wszystkim szklane, srebrne rurki tzw. sieczka. Okres największego rozkwitu tego zdobienia to czas mody na trawiastozielony kitel. Galon był wtedy bardzo szeroki, występowały wszystkie wymienione powyżej elementy zdobnicze, ale podstawowym surowcem do jego wykonania była srebrna sieczka i ] to jej barwa dominuje w stroju tego okresu.

Kobieta w sukni z czerwonego samodziału ze skromnym strojem i koszuli z białym haftem, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

Zapaska z trawiastozielonego samodziału, przed 1939 r., Komorowo, gmina Ostrów Mazowiecka, Ze zbiorów Muzeum Północno Mazowieckiego w Łomży, fot. B. Deptuła

Zapaski szyto z podobnych tkanin jak te przeznaczane na suknie, tyle tylko, że tkane na nich motywy miały układ poziomy. Zapaskę wykonywano z dwóch płatów tkaniny (ze szwem po środku), miała zawsze tę samą długość co i kitel. Jej dół podwijano, a górę po przymarszczeniu wszywano w pasek. Zapaskę wzdłuż trzech boków zdobił taki sam strój jak i suknię, a jej krawędź dodatkowo obszycie wąską koronką lub ząbkami wydzierganymi z kolorowej włóczki.

Kurpianki w strojach, fot. NN, Archiwum Naukowe Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

Zapaski naramienne (fartuchy od przyodziewku) zakładano na ramiona lub na głowę (wtedy ich brzegi podtrzymywano pod brodą). Okrywały one ciało kobiety aż poniżej linii bioder. Szyte były z czerwonych samodziałów wełnianych (na lnianej osnowie, wełniany wątek) w bardzo wąskie pionowe paski o spokojnych, stonowanych kolorach. Przeznaczano na nie płat tkaniny o szer. ok. 80 cm i długości ok. 300 cm, którego jeden z dłuższych boków po przymarszczeniu wszywano w pasek. Zapaski te pełniły rolę okrycia wierzchniego w okresie zimy i jesieni.