Dziewczyna w opasce (czółku), ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie
Opaska (czółko) była nakryciem głowy noszonym zarówno przez panny jaki i mężatki. Szyta z cienkiego białego płótna, ozdobiona mereżką lub białym haftem, o krawędzi wykończonej koronką szydełkową lub klockową, a niekiedy cała z koronki umieszczonej na podkładzie z płótna. Zwykle o szerokości około 10 cm, przed użyciem mocno krochmalona. Zakładano jedno lub jednocześnie dwa czółka. Gdy noszono jedno czółko to otaczało ono głowę lekko zachodząc na czoło i zasłaniając uszy, jeśli dwa to pierwsze wchodziło pod spleciony na tyle głowy warkocz (przewiązany u nasady włosów czarną aksamitką), a drugie mocowano na nim. Opaski te mogły być samodzielnym nakryciem głowy lub stanowiły część większej osłaniającej ją kompozycji. Przy stroju druhny przypinano do nich, umieszczany na czubku głowy stożkowaty bukiecik ze sztucznych kwiatków, szychu i błyskotek. Panna młoda nakładała na nie tzw. pail czyli koronę ślubną.
Korona ślubna (pail), ze zbiorów Muzeum w Koszalinie, fot. J. Święch
Korona ślubna miała wysokość około 30 cm. Tworzyła ją mosiężna lub srebrna obręcz (o szerokości około 8 cm), do której przymocowane były dwa kabłąki przecinające się pod kątem prostym. Stanowiły one podstawę konstrukcji, do której mocowano kwiaty z materiału, szklane paciorki, sztuczne owoce, szych, piórka i różne błyskotki. Korona ta była alegorią niewieściej płodności. Ostatnia wykonana została około 1840 r., a ponieważ stanowiła własność całej społeczności przechowywano ją w jamieńskim kościele, skąd wypożyczana była na czas zaślubin.
Para małżeńska w strojach z II połowy XIX w., ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie
Używano dwóch typów czepków: białych z płótna i czarnych z sukna. Płócienne były obcisłe i ściśle okalały głowę, zachodząc częściowo na czoło i policzki. Na główce sukiennych (w części górnej) odstawały dwa rożki (jak rogi mocno wypchanej poduszki). Czepki te mogły być wokół twarzy wykończone futerkiem (wtedy były zwykle nakryciem głowy kobiet starszych). Zakładano je same lub też na biały czepek czy czółko, które były widoczne spod czepka sukiennego tylko w części okalającej twarz. Czepki były nakryciem głowy noszonym przeważnie przez kobiety zamężne.
Młodzi mieszkańcy Jamna, rys. J. Szadkowska, ze zbiorów Muzeum w Koszalinie
Koszule szyto z dobrze wybielonych lnianych tkanin samodziałowych. Koszula kobieca z Jamna miała, najprawdopodobniej, krój przyramkowy (do naszych czasów nie zachował się żaden egzemplarz koszuli, znamy ją tylko z ikonografii i opisów). Przy szyi wykończona była wykładanym kołnierzykiem lub stojącą kryzką z białej koronki klockowej, szydełkowej lub fabrycznej. Spinano ją na piersiach spinką o sercowatym kształcie.
Młodzi mieszkańcy Jamna, rys. J. Szadkowska, ze zbiorów Muzeum w Koszalinie
Aby poszerzyć sylwetkę i uzyskać pękatość figury kobiety zakładały jednocześnie od trzech do pięciu spódnic szytych z wełnianych tkanin fabrycznych. Sięgały one do połowy łydki, były szerokie, zapinane z przodu. W talii miały sute marszczenia lub tkanina ułożona był w drobne zakładki, rozmieszczane głównie na tyle i po bokach spódnicy. Na spódnice dziewczęce przeznaczano przeważnie materiały w kolorze czerwonym lub granatowym, na ślubne – tkaniny czarne, natomiast kobiety zamężne używały spódnic w stonowanych ciemnych barwach oraz czarnych.
Jamneński orszak ślubny, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie
Zapaska była zwykle szeroka (osłaniała przód, boki, a częściowo także tył kobiecej sylwetki), o tej samej długości co i spódnica, wszyta w pasek. Zapaski najczęściej szyto z białego samodziału lnianego lub z cienkich, czarnych tkanin fabrycznych. Białe były częścią ubioru panien, panny młodej i młodych mężatek. Zdobiły je wąskie zakładki i rzędy mereżki lub koronki (początkowo wykonywanej ręcznie, z czasem fabrycznej). Natomiast zapaski czarne, noszone przez osoby starsze, zwykle pozbawione były ozdób.
Gorset, ze zbiorów Muzeum w Koszalinie , fot. J. Święch
Gorsety szyto z wełnianego, pasiastego samodziału takiego samego jak ten przeznaczany na męskie kamizelki i czapki (tkaninę krojono tak, że paski zbiegały się na plecach na kształt litery V) lub z czarnego sukna. Wykonywano je z czterech płatów tkaniny (dwa przody i dwuczęściowe plecy). Do figury dopasowane były dzięki pionowym zaszewkom wzdłuż linii zszycia przodów i pleców oraz na samych plecach. Do jednego z przodów doszyta była szeroka wstawka w kształcie trapezu (mniejsza podstawa przy dolnej krawędzi gorsetu), wykonana z usztywnionej tkaniny. Jej powierzchnię zdobiły poziome naszycia ze srebrnych i złotych galonów oraz innych wyrobów pasmanteryjnych. Gorset lekko sznurowano czarnym, jedwabnym lub wełnianym sznurkiem albo tasiemką, które przeciągano przez metalowe zaczepy naszyte na jego krawędziach. W efekcie powstawała regularna czarna plecionka, przez którą widoczna była bogato zdobiona wstawka na przedzie gorsetu.
Państwo młodzi, rys. J. Szadkowska, ze zbiorów Muzeum w Koszalinie
Okryciem wierzchnim noszonym przez kobiety był kaftan (kabatek), sięgający lekko poniżej pasa, krojony z pięciu płatów tkaniny (dwa proste przody, plecy i dwa rękawy), przy szyi wykończony półokrągło, nie zapinany.
Jamneński orszak ślubny, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie
Kobiece kaftany, tak samo jak i męskie sukmany, szyto z czarnego lub granatowego sukna, a od spodu podszywano cieńszym suknem czerwonym. Kaftan zakładano na gorset lub bezpośrednio na koszulę.
Spinka metalowa, ze zbiorów Muzeum w Koszalinie, fot. J. Święch
Uroczysty charakter stroju podkreślała biżuteria. Największy jej zestaw składający się z aksamitki z ozdobnymi klamerkami, spinki i pasa noszono do stroju ślubnego.
Aksamitka w kolorze czarnym równa była obwodowi szyi (okalała ją pod kołnierzykiem lub wzdłuż stojącej kryzki). Zapinano ją pod brodą na dwuczęściową, kwadratową klamerkę (każda część 2x2 cm) .
Spinka, służąca do spinania koszul miała kształt sercowaty. Wykonywana była z kości, rogu, bursztynu, srebra, mosiądzu lub cyny.
Jamneńskie brosze: z kości, z rogu, bursztynowa, cynowa.
Rysunki opublikowane w Zeitschrift des Vereins für Volkskunde”, 1891/1
Niezwykle ważnym elementem stroju ślubnego był złoty łańcuch podarowany przez podróżującą do Rosji księżniczkę pruską Charlottę, późniejszą carową Aleksandrę Fiodorowną. W czerwcu 1817 r. na Górze Chełmskiej witały ją śpiewem panny z Jamna. Zachwycona podarowała jednej z nich (Annie Lassahn) złoty łańcuch, który stał się przedmiotem sporu (w Archiwum Państwowym w Koszalinie zachowane są akta dotyczące tego konfliktu). Ojciec obdarowanej twierdził, że to jej osobista własność, sołtys uważał, że tak cenny podarunek powinien należeć do gminy. Zawarto ugodę, na mocy której złoty łańcuch dołączył do korony przechowywanej w kościele i stał się (noszony jako naszyjnik) obowiązującym elementem stroju ślubnego każdej jamneńskiej panny młodej.
Pas, ze zbiorów Muzeum w Koszalinie , fot. J. Święch
Pas tworzyły dwie warstwy tkaniny (spodnia z sukna granatowego lub czarnego, wierzchnia z czerwonego jedwabiu lub sukna). Na takim podkładzie mocowano dziesięć okrągłych plakietek o średnicy około 5 cm. Zapięcie pasa (tak jak i aksamitki) tworzyła dwuczęściowa klamra wykonana, podobnie jak zdobiące pas plakietki, z blachy mosiężnej lub srebrnej.
Gorset, archiwum Rity Scheller przekazane do Muzeum w Koszalinie
Jeszcze w połowie XIX w. dół gorsetu wykończony był wałkiem, który służył do mocowania licznych (3 do 5) spódnic oraz takiego ich ułożenia, by podkreślały kształty kobiety.
Usztywniana i bogato dekorowana pasmanterią wstawka wpinana między obie poły gorsetu. Pierwotnie samodzielna ozdoba przypinana bezpośrednio do bluzki, ze zbiorów Muzeum w Koszalinie, fot. E. Pliszka
Damskie rękawice, rekonstrukcja, 2022 r., autorka Beata Jankowska, fot. B. Jankowska
Panna młoda miała dłonie schowane w wełnianych rękawicach z jednym palcem, na wierzchu bogato dekorowanych haftem płaskim wykonanym jedwabną nicią. Rękawice były do tego stopnia charakterystyczne, że zostały przez Alberta Kretschmera umieszczone na tablicy prezentującej przedmioty typowe dla jamneńskiej kultury materialnej.
Obuwie, ze zbiorów Muzeum w Koszalinie, fot. J. Święch
Kobiety z Jamna nosiły czarne skórzane półbuty na niezbyt wysokim, kielichowatym obcasie i czarne lub białe pończochy wyrobu fabrycznego(wełniane lub bawełniane).