Czepek, tzw. twarda mycka, ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski
Czepek warmiński, nazywany twardą mycką, złotą głową lub galonkiem, stanowił najcenniejszy element i najbardziej efektowną ozdobę odświętnego stroju kobiecego. Noszony był kiedyś zarówno przez panny jak i przez mężatki, jednak ustawa z roku 1694 zabroniła pannom używania tego nakrycia głowy. Zakaz ten nie był jednak konsekwentnie respektowany i dziewczęta nadal nosiły czepce tyle tylko, że ozdobione węższymi wstążkami niż czepce mężatek.
Czepek haftowany nicią metalową, ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski
Twardą myckę szyto z jedwabiu, adamaszku lub aksamitu i zdobiono haftem o motywach roślinnych, wykonanym złotą lub srebrną nicią metalową albo wielokolorowymi nićmi jedwabnymi. Wyszycia na czepcach wzbogacały niekiedy cekiny. Zdarzało się, że twarde mycki nie były haftowane, ale wtedy sama tkanina użyta na ich wykonanie była wzorzysta i ozdobna. Dodatkowo czepek zdobiły wszyte pomiędzy denko i otok zwykle dwie koronki, złota i biała obie ułożone w zakładki.
Czepek haftowany nićmi jedwabnymi, ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski
Czepek warmiński składał się z trzech podstawowych elementów: denka w kształcie podkowy, przymarszczonego w części tylnej, otoku, zwężającego się na obu końcach oraz wstążek. Dwie wstążki, karbowane w drobne zakładki, przyszywano po bokach czepka i wiązano w kokardę pod brodą. Trzecia, gładka, zawiązana w pokaźnych rozmiarów kokardę, umocowana była z tyłu.
Wykrój koszuli: a – plecy, b – przód, c – rękaw, d – przyramek, e – mankiet, f – klin pod pachę, g – kołnierz, rys. E. Piskorz-Branekova.
Typowa koszula, noszona przez kobiety w tym regionie była szyta z białego, lnianego samodziału, według kroju przyramkowego. Jej przód był rozcięty na odcinku około 25 – 30 centymetrów i zapinany na guziki. Rękawy miała gładkie, przy dłoniach lekko marszczone i wszyte w mankiet zapinany na guziczek. Dla większej swobody ruchów pod pachami wszywano kliny. Kołnierz koszuli był niewielki, wykładany, podobnie jak mankiet ozdobiony dwoma rzędami białej stebnówki. Na koszulę dziewczęta zakładały stanik (gorset), a mężatki kaftan, spod którego nie była widoczna.
Spódnica (kitl), okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Na Warmii szyto spódnice dwojakiego rodzaju. Spódnica starszego typu składała się z czterech płatów tkaniny (przedniego, tylnego i dwóch bocznych), a jej obwód w części dolnej wynosił trzy metry. Wszystkie kliny po przymarszczeniu wszywano w oszewkę czyli pasek, a zapięcie znajdowało się z tyłu. Spódnice nowszego typu wzorowane były na modzie miejskiej. Szyto je z siedmiu rozszerzających się ku dołowi klinów. Sześć z nich miało zawsze te same wymiary (górą 10 cm dołem 60 cm), szerokością siódmego dopasowywano kitel do figury. Górną część spódnicy wszywano w pasek, a rozporek znajdował się z boku.
Zdobienie spódnicy (kitla), okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Dół kitla zdobiły jedna lub dwie skośne falbanki, których krawędzie odszywano wąską wypustką z czarnego jedwabiu lub satyny. Mniej strojne spódnice zamiast falban miały ozdobne naszywki z tej samej tkaniny lub czarnej tasiemki albo pasków aksamitu, ułożonych w linię prostą, falistą lub ząbkowaną. Kitle szyto z wełnianych samodziałów. Mogły być one gładkie, najczęściej czerwone, tzw. mieniące (efekt taki osiągano używając wątku i osnowy z przędzy w dwóch kontrastujących ze sobą kolorach, np. czerwonym i niebieskim) lub kraciaste.
Kaftan, lata 20. XX w., ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. K. Wodecka
Kaftany (kabaty) nosiły głównie kobiety zamężne. Kaftan był zazwyczaj mocno wcięty w pasie. Elementem odzieży dziewczęcej był natomiast stanik, noszony samodzielnie lub doszyty do spódnicy.
Kaftan, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Przód kaftana tworzyły dwa płaty tkaniny, każdy z dwiema pionowymi zaszewkami. Przy szyi kaftan miał niewielki kołnierzyk (wykładany lub stójkę), zapięcie na jeden rząd gęsto rozmieszczonych guzików lub na haftki. Rodzaj użytych guzików zależny był od zamożności, najcenniejsze wykonywano z bursztynu, mniej kosztowne z drewna lub rogu. Kabaty szyto z tych samych tkanin co i kitle.
Tył kaftana, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Plecy kaftana składały się z kilku symetrycznie zestawionych części. Prosty szew przechodził przez ich środek, a kształt tworzących je klinów i szwy boczne powodowały, że kabat był dopasowany do figury. Dwuczęściowe rękawy, przylegające do ręki wszywano gładko lub z lekką bufką.
Fragment pleców kaftana (kabata), okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Zapaska zdobiona koronką szydełkową, okres międzywojenny, ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Zapaska była na Warmii raczej elementem stroju codziennego kobiet zamężnych, do odświętnego nosiły ją niekiedy dziewczęta. Zapaski codzienne były duże, szerokie, najczęściej pasiaste wykończone na dole skośną falbanką lub koronką szydełkową. Te zakładane od święta przez panny były znacznie węższe, zwykle białe, często także wykończone koronką szydełkową. Wykonywano je z samodziałów, najczęściej lnianych o bardzo szerokiej gamie wzorów, wśród których jednak dominowały paski.
Buty o drewnianej podeszwie i skórzanym wierzchu zwane korkami lub klockami, rys, E. Piskorz-Branekova
Na co dzień kobiety nosiły buty nazywane korkami albo klockami, czyli obuwie o drewnianej podeszwie i skórzanym wierzchu. Natomiast do stroju odświętnego zakładały czarne, wysokie, sznurowane trzewiki.