STRÓJ WARMIŃSKI
Terminem Warmia określano pierwotnie ziemie zamieszkiwane przez plemiona pruskie, a potem podporządkowane Zakonowi Krzyżowemu Rycerzy Panny Marii, zwanego powszechnie zakonem krzyżackim lub Krzyżakami. Z ziem tych, na mocy aktu erekcyjnego wydanego przez legata papieskiego Wilhelma z Modeny, utworzono w 1243 r. trzy diecezje. W niedługim czasie diecezje sambijska i pomezańska utraciły swą samodzielność i podporządkowały się Zakonowi. Jedynie biskup warmiński zdołał utrzymać swe zwierzchnictwo terytorialne, a ziemie mu podległe zaczęto nazywać Warmią.
W XV w. wzrósł opór ludności zamieszkującej tereny administrowane przez Zakon. Poddani Krzyżaków szukali pomocy i oparcia w Rzeczpospolitej. W roku 1454 król polski Kazimierz Jagiellończyk wydał akt inkorporacyjny włączający Prusy i Warmię w granice Polski. Spowodowało to wybuch trwającej trzynaście lat wojny, zakończonej w 1466 r. pokojem toruńskim. Warmia stała się częścią Korony, a wybór jej biskupa musiał mieć potwierdzenie królewskie. Pierwszym Polakiem na warmińskiej stolicy biskupiej był uczony humanista Jan Dantyszek, później rezydujący w Olsztynie i Fromborku Mikołaj Kopernik, a ostatnim biskupem Polakiem – poeta Ignacy Krasicki.
Warmia pod rządami biskupów polskich rozwijała się zarówno pod względem gospodarczym, jak i kulturalnym, a nasilenie kolonizacji polskiej stale wzrastało i trwało nieprzerwanie aż do pierwszego rozbioru Polski. Lata po włączeniu tych ziem w granice Prus to czas germanizacji i walki z polską kulturą oraz językiem polskim. Na przynależność państwową tego terenu nie miała wpływu I wojna światowa, niepowodzeniem skończył się też przeprowadzony tam w 1920 r. plebiscyt. Warmia wróciła do Polski dopiero w roku 1945.
Granice Warmii trudno precyzyjnie wyznaczyć. Od zachodu stanowi je rzeka Pasłęka, od południowego wschodu dział wodny pomiędzy tą rzeką i Łyną z jednej strony, a dopływami Narwi z drugiej, na północnym zachodzie granica na odcinku 25 kilometrów biegnie wzdłuż Zalewu Wiślanego. W efekcie dziejów historycznych tego regionu kultura ludowa zachowała się lepiej w jego części południowej, sąsiadującej z Mazowszem i zasiedlonej w przeważającej części przez żywioł polski; w znacznie mniejszym stopniu – na terenie północnej Warmii, słabo zaludnionej, a kiedyś zamieszkałej głównie przez Niemców.
Warmiński strój ludowy przestał być powszechnie noszony już pod koniec XIX w. Dłużej używały go kobiety, natomiast strój męski został prawie zupełnie zapomniany. Zachowane źródła pisane, ikonografia i nieliczne eksponaty pozwalają opisać go tylko bardzo ogólnie. Tworzyły go: nakrycie głowy (czarny filcowy lub słomiany kapelusz albo futrzana czapka), koszula (lniana, pozbawiona ozdób, o kroju przyramkowym), kamizelka (mianem tym określano zarówno kaftany z rękawami, jak i kamizelki szyte z tkanin samodziałowych i fabrycznych), sukmana (odcinana w pasie, rozkloszowana, szyta z tkaniny samodziałowej lub fabrycznego sukna), spodnie (tzw. buksy – krótkie, związywane poniżej kolan wstążką, szyte z lnianych samodziałów lub portki – długie, o kroju zbliżonym do współczesnego, szyte z różnorodnych tkanin). Do spodni pierwszego typu noszono białe pończochy i płytkie obuwie skórzane, do portek – długie buty z cholewami. Uzupełnieniem ubioru był wiązany na szyi szal: latem jedwabny, a zimą wełniany.
W stroju kobiecym, używanym dłużej od męskiego, istniały pewne różnice pomiędzy odzieżą panien i mężatek. Te ostatnie nie nosiły staników (rodzaj gorsetu) tylko kabaty (kaftany), od święta prawie nigdy nie przywdziewały zapasek, natomiast zawsze zakładały czepki. Podstawowe elementy stroju używanego przez warmińskie niewiasty to: nakrycie głowy (czepek zwany twardą mycką, a do stroju codziennego chustka biała, płócienna lub czarna wełniana), koszula, kitel (spódnica) lub suknia (spódnica z doszytym stanikiem, noszona głównie przez młode dziewczęta), stanik (gorset doszyty do sukni lub noszony ze spódnicą) lub kabat (kaftan) i zapaska. Uzupełnieniem stroju były wełniane lub lniane chusty, pełniące różnorodne funkcje. Duże, złożone po przekątnej, spełniały rolę odzieży wierzchniej. Obuwiem powszechnie używanym przez Warmianki były tzw. korki i sznurowane trzewiki.
Elżbieta Piskorz-Branekova
