Strój kobiecy, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelu A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Chustka szalinówka, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Powszechnie noszono szalinówki – chustki z cienkiej fabrycznej wełny w kwiaty w jasnych kolorach. Miały one wymiary ok. 170 cm na 170 cm i były wykończone frędzlami. Szalinówki zakładano również na czepce. Zawiązywano je z tyłu głowy, na karku, spuszczając frędzle do dołu. Zimą noszono ciepłe, przeważnie ciemne chusty w kratę.
Chustka o wzorze tureckim, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Haft na przyramku koszuli kobiecej, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Świętokrzyskie koszule kobiece miały krój przyramkowy. Szyto je z samodziałowych tkanin lnianych. Składały się z dwóch części: górnej, sięgającej do pasa szytej z lepszego gatunku płótna i dolnej, doszywanej, sięgającej do kolan, zwanej nadstawką. Nadstawki wykonywano z gorszego gatunkowo płótna konopnego. Koszule z jednego gatunku płótna nosiły tylko kobiety zamożniejsze.
Haft na przyramku koszuli kobiecej, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Przyramki zwano również listewkami, pod pachami wszywano kąciki, a rękawy wszywano w oszewki, które również znajdowały się wokół szyi.
Haft angielski na kołnierzyku koszuli kobiecej, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Koszule zdobiono haftem angielskim, zwanym w tym regionie okrągłym, o motywach roślinnych, wykonanych biała nitką.
Koszula kobieca, kołnierz ozdobiony haftem angielskim z koronką szydełkową, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Haft na mankiecie koszuli kobiecej, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
W późniejszym czasie w omawianym regionie rozpowszechnił się haft krzyżykowy, którym haftowano kołnierzyk, mankiety oraz przyramki. Kompozycja haftu ułożona była pasowo, o wzorze zgeometryzowanym w kwadraty, romby i inne podobne motywy.
Koronka szydełkowa – wykończenie kołnierzyka koszuli kobiecej, świętokrzyskie,
Kołnierzyk koszuli kobiecej często obszywano koronką.
Spódnica zwana sorcem, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, rys. M. Czurkowa
W końcu XIX w. rozpowszechniły się jednokolorowe lub pasiaste spódnice, tzw. sorce, samodziałowe lub fabryczne. Tkano je z wełny na osnowie lnianej, grubszej niż na zapaski. Najstarsze pamiętane były czarne, później zaczęto wykonywać granatowe i czerwone w czarne pionowe paski. Zestaw kolorystyczny czerwono czarny jest najbardziej charakterystyczny dla tego regionu. Z przodu sorca wszywano zwykle płat grubego płótna. Spódnicę wszywano w pasie w oszewkę, układając wszystkie fałdy w jedną stronę, z tyłu gęściej niż z przodu. U dołu brzeg podszywano szczoteczką lub skręconym, wełnianym sznureczkiem.
Ostra spódnica, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Latem do kościoła zakładano tzw. ostre spódnice. Nazwy tej używano głównie w okolicach Bylin, na określenie spódnic szytych z lekkiej wełenki fabrycznej. Materiał był szorstki i miał często wytłaczany wzór. Moda na nie skończyła się przed I wojną światową. W zimie, na użytek codzienny noszono spódnice z tkanin fabrycznych np. baji. Biedniejsze kobiety zamiast jednej ciepłej zakładały po kilka letnich spódnic. Na wierzch wkładały wtedy tzw. spódnice adrianowe koloru granatowego, wykończone szczoteczką u dołu oraz ozdobione naszytymi wstążeczkami.
Zapaska samodziałowa do pasa, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Zapaskę do pasa nazywano w tym regionie przedsobną. Szyta była z samodziału, tkanego na osnowie lnianej wełnianym wątkiem. Najstarsze zapaski były czarne z białymi paseczkami. W latach 20. XX w. najpopularniejsze stały się zapaski w kolorze czerwonym w czarne paseczki. Szerokość pasków oraz gęstość ich rozmieszczenia zależały od aktualnej mody.
Zapaska samodziałowa do pasa tkana wg mody krakowskiej, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
W latach 20. XX w. zaczęła też rozpowszechniać się tzw. moda krakowska, wprowadzająca nową gamę kolorów o dowolnym układzie pasków nie mającym odbicia w miejscowej tradycji.
Fragment zapaski płóciennej, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Haft z zapaski płóciennej, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Zapaska na ramiona, świętokrzyskie, okr. międzywojenny. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, rys. M. Czurkowa
Zapaski naramienne pełniły rolę przykrycia wierzchniego. Zakładano je na ramiona a w niepogodne dni zarzucano na głowę. Szyto je z tego samego typu samodziałów jak zapaski do pasa, tylko nieco większe. Kolorystyka ich odpowiadała kolejnym modom, jakie obowiązywały na tym terenie, również dla zapasek do pasa i spódnic. Były więc zarówno czarne jak i czerwone w drobne czarne paseczki. Zapaskę wszywano w oszewkę wykonaną z resztek materiałów fabrycznych. Do zawiązywania służyły troki będące końcami oszewki.
Charakterystyczny zestaw kolorystyczny spódnicy oraz zapasek naramiennej i do pasa, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Gorset, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
W omawianym regionie noszono różne gorsety, a najpowszechniejsze były z tzw. baskinką w pasie. Były one krótkie do pasa, a baskinka przykrywała oszewkę spódnicy i zapaski. Szyto je z aksamitu, wełenki lub pluszu w ciemnych kolorach, najczęściej granatowym, czarnym czy zielonym. Dekolt miały duży, okrągły.
Zdobienie i zapięcie gorsetu, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Z przodu gorsety zapinane były na guziczki lub sznurowane wstążeczką, przewlekaną przez haftki. Zdobiono je naszytymi pionowo i ułożonymi wzdłuż przodów szyi i pach wełnianymi tasiemkami, haftami, oblamówkami.
Haft na gorsecie, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Kaftan, bluzka – przód, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Kaftanem nazywano w świętokrzyskim bluzkę, wkładaną przez kobiety zamiast lejbika. Kaftan był obcisły, zazwyczaj wcinany w pasie. Szyto go z różnych tkanin: w lecie z kretonu, zimą, z baji, przeważnie na podszewce. Młodsze kobiety nosiły jasne kaftany, starsze – w kolorach ciemnych. Kaftany zdobiono na przodach licznymi zakładkami. Miały wykładany kołnierzyk lub stójkę i długie rękawy wszyte w mankiet. Panny nosiły kaftany z cienkich materiałów, o kroju wzorowanym na miejskim i to właśnie dla nich przyjęła się nazwa bluzka.
Kaftan, bluzka – tył, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Angiera, okrycie zimowe kobiet zamożnych, świętokrzyskie, XIX/XX w. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Angiera to rodzaj sukmany, okrycie zimowe kobiet zamożnych, zwane również sukienką. Szyto je najczęściej z kupnej wełenki w kolorze czarnym, granatowym lub zielonym, na wacie lub podbiciu z kożucha. Góra była dopasowana, dół rozszerzany przy pomocy klinów.
Ozdobne naszycia na angierze, świętokrzyskie, XIX/XX w. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Angiery ozdabiano naszyciami, głównie kolorowymi lamówkami.
Korale, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
W dni świąteczne wszystkie kobiety wiązały na szyi korale, których jakość i ilość świadczyła o zamożności.
Korale, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. A. Woźniak
Najdroższe były korale prawdziwe, ale biedniejsze dziewczyny zakładały paciorki barwione na czerwono.
