Mężczyzna w kaszkiecie, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelu A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Rogatywka, świętokrzyskie, XIX/XX w. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Rogatywki zwano również czapkami w cztery strony świata. Szyto je z wełnianej, granatowej lub czarnej tkaniny sukiennej. Górna część rogatywki składała się z czterech ćwiartek – zszytych ze sobą trójkątów, pomiędzy które czasami wszywano czerwone wypustki, co w efekcie dawało krzyż na denku czapki. Czapki posiadały otok z czarnego baranka szerokości od 4 do 10 cm. Wykonywano je na podszewce i pikowano watą. Rogatywki wyszły z użycia na przełomie XIX i XX w.
Kapelusz słomiany, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Latem powszechnie noszono kapelusze słomiane, wykonywane ze słomy żytniej. W tym celu specjalnie młócono żyto tylko po kłosach, tak aby nie zgnieść słomy. Pleciono z niej taśmę, długości ok. 30 m wykonaną z czterech, pięciu, sześciu lub ośmiu źdźbeł. Następnie, taśmę zszywano nitką lnianą, zaczynając od środka główki. Kapelusze przewiązywano wstążkami: czarnymi, czerwonymi, zielonymi lub niebieskimi.
Koszula męska, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Koszule szyto z lnianych, samodziałowych tkanin. Najstarsze miały krój przyramkowy, marszczony. Składały się z dwóch płatów tkaniny, tworzących przód i plecy oraz dwóch płatów składających się na rękawy, a także dwóch przyramków i dwóch kącików wszytych pod pachami oraz oszewek przy rękawach i wokół szyi. Przód koszuli miał rozcięcie. Koszule odświętne zdobione były haftem lub stebnówką. Odmianą koszul świątecznych były koszule z nakładanym tzw. karcykiem, inaczej śliniakiem czy przedsobkiem, zasłaniającym przód. Był to rodzaj gorsu, zdobiony haftem lub zakładkami. Moda na wypuszczanie koszul na spodnie skończyła się około 1905 r. Od tej pory fason koszul zmienił się na krótszy, oszewki zostały zastąpione mankietami, a pod szyją zaczęto nosić kołnierzyk. Koszule haftowano z przodu wzdłuż rozcięcia oraz na stójce i mankietach, przeważnie nićmi w kolorach czerwonym i niebieskim. W okresie międzywojennym haftowane koszule wyszły z mody.
Spodnie lniane, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Latem noszono przeważnie spodnie lniane, świąteczne były farbowane na granatowo lub czarno. Spodnie na zimę szyto z samodziału wełnianego, od święta białego, na co dzień z sukna, z którego szyto sukmany, brązowego lub czarnego. Szyto je z dwóch lub czterech kawałków tkaniny. Posiadały rozporek z przodu, a w kroku miały wszyte kliny. Spodnie wpuszczano w buty z cholewami.
Sukmana męska, świętokrzyskie, koniec XIX w. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, rys. M. Czurkowa
Sukmana to reprezentacyjne okrycie mężczyzn. W świętokrzyskim szyto je najczęściej z brązowego samodziałowego sukna. Do rzadkości należały sukmany czarne lub szare. Krój sukmany składał się z dopasowanej części górnej zwanej stanem, z wszytymi dwoma rękawami, oraz dołu – rozkloszowanej spódnicy, poszerzonej dwoma klinami wszytymi po bokach tak by powstały fałdy.
Ozdobny detal na rękawie męskiej sukmany, świętokrzyskie, koniec XIX w. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Rękawy sukmany nie były zszywane po bokach, ale zapinane na haftki, z wyłożonymi podpałkami czyli klapkami.
Charakterystycznie wyłożona klapka z lewej strony w męskiej sukmanie, świętokrzyskie, koniec XIX w. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Charakterystycznymi elementami świętokrzyskich sukman były stojący kołnierz i wyłożona klapka z lewej strony.
Sukmana męska ozdobiona na stójce naszytym czerwonym sznurkiem, świętokrzyskie, koniec XIX w. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Ozdobny detal na sukmanie męskiej, świętokrzyskie, koniec XIX w. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Sukmany zdobiono szamerowaniem z kolorowych, wełnianych, ręcznie robionych sznurków w kolorze czerwonym, naszywanymi aplikacjami oraz pomponikami z czerwonych i niebieskich sznurków. Sukmany zaczęły wychodzić z mody około 1905 r.
Strój męski, świętokrzyskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelu A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Na przełomie XIX i XX w. noszono długie buty, w które wpuszczano portki. Miały one cholewy dwóch rodzajów: miękkie, karbowane w okolicach kostki, lub proste i sztywne.