Strój kobiety zamężnej, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelce A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Strój kobiecy codzienny, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelce A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Strój kobiecy codzienny – tył, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelce A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
W czepku, koszuli i gorsecie, strój kobiecy, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelce A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Pod koniec XIX w. dziewczęta czesały włosy gładko, z przedziałkiem pośrodku i warkoczem splecionym z tyłu. Mężatki włosy rozdzielały na pół i mocowały na obręczy czyli chamełce. Na tak uczesane włosy zakładano czepiec.
Czepiec kobiecy, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Czepce były małe, przylegające do głowy, z ząbkiem wyciętym nad czołem. Szyto je z atłasu, brokatu lub czerwonych wstążek, które pochodziły z kapelusza pana młodego. W późniejszym okresie wykonywano je z kwiecistego jedwabiu lub tybetu. Ozdabiano je naszytą wzdłuż brzegów czerwoną wstążką, spod której wystawała na pół centymetra taka sama wstążka tylko drobno plisowana.
W czepku i chustce rąbkowej, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelce A. Woźniak., fot. Wł. Pohorecki
Na czepiec, bezpośrednio po oczepinach zakładano niewielkich rozmiarów tiulową chustkę, którą wiązano pod brodą. W dni świąteczne na czepce zakładano chustki rąbkowe własnej roboty.
Stroje kobiece, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelkach A. Woźniak., fot. Wł. Pohorecki
Najstarsze rańtuchy szyte były ze zwykłego, samodziałowego płótna, tkanego na wąskich warsztatach i zszytego pośrodku ozdobnym ściegiem przypominającym koronkę klockową. W XIX w. kobiety spiskie nosiły również rańtuchy rąbkowe własnego wyrobu. Tkano je w Jurgowie, Czarnej Górze, Rzepiskach, Trybszu i Nowej Białej. Wzdłuż brzegów, na całej długości lub nawet na całej powierzchni były ozdobione. Zdarzało się, że dolne, poprzeczne brzegi ozdobione były gładkimi paskami zgrupowanymi po pięć w jeden zespół, a w odstępach między nimi wkomponowane były wzory zwane bogacami.
Koszula kobieca, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Na całym Spiszu koszule kobiece miały krój bezprzyramkowy, marszczony. Najstarsze były szyte z cienkich, samodziałowych, białych płócien. Rękawy uszyte były z całej szerokości materiału i przymarszczone u dołu tak, aby tworzyła się kryza. Całość wokół szyi była przymarszczona i wszyta w obszewkę czyli kołnierz. Pod szyją koszule były zawiązywane sznurkiem a na wierzchu przypinano kokardę z czerwonej wstążki. Koszule były krótkie, do pasa, a pod pachami miały wszyte ćwikle – nieduże kwadraty płótna. Na ramieniu i mankietach zdobił je haft o wzorach geometrycznych w kolorze czarnym.
Mankiet koszuli z haftem tkackim, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Najstarsze hafty na koszulach wykonywane były ściegiem łańcuszkowym, później zaczęto haftować krzyżykiem. Mankiety wykończone były koronką szydełkową zwaną cipką. Koszule typu trybskiego miały rękawy uszyte z tkaniny wykonanej splotem rządkowym, z paskami na ramieniu i mankietach wrobionymi w czasie tkania czerwonymi, bawełnianymi nićmi. Przody utkane były splotem prostym. Późniejsze koszule szyto z cienkiego płótna, z krezą pod szyją. Koszule kacwińskie miały ten sam typ kroju co jurgowskie i trybskie, natomiast na kołnierzu i mankietach ozdobione były naszytymi kupnymi, czerwonymi taśmami, a później białymi ząbkami.
Gorset kabatek, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Najstarsze gorsety zwano kabatkami. Szyte były z półjedwabnego brokatu, sukna lub kolorowych tybetów. Miały one bardzo charakterystyczny krój z trójkątami w górnej części przodów i pleców.
Gorset kabatek- tył, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Kabatki były ozdabiane naszytą wzdłuż wszystkich górnych brzegów złotą taśmą, sznurkami i aksamitkami
Gorset kabatek, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Późniejsze gorsety szyto z fabrycznego, czerwonego sukna i obszywano złotym galonem. Były one zapinane na haftki. Lejbiki miały krój bez trójkątów z przodu i z tyłu, tylko półokrągły dekolt i uszyte były z barsianu, bądź kolorowych tybetów. Najstarsze z orlijonu ozdabiały krepindle w jaskrawych kolorach. Lejbiki trybskie i kacwińskie sporządzano z tkanin jednobarwnych i zdobiono naszytym siutażem, podkreślającym krój gorsetu.
Gorset kabatek - tył, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Stroje kobiece - tył, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelkach A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Na Spiszu wszystkie spódnice nazywano fartuchami. Szyto je zarówno z płótna samodziałowego jak i materiałów kupnych. Spódnice rąbkowe były tkane na warsztatach z bardzo cienkiego lnu, przypominającego tiul. Mogły być gładkie lub ozdobione wzorem wrobionym podczas tkania. U góry były przymarszczone przy pomocy wciągniętego w tunel sznurka, a dół miały wykończony białymi ząbkami produkcji fbarycznej, zwanymi cipkami. Białe fartuchy bywały również szyte z tkanin fabrycznych, łudząco przypominających rąbkowe.
Spódnica, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Innym rodzajem spódnic noszonych na Spiszu były farbanki, szyte z barwionego na kolor granatowy płótna i ręcznie drukowane. Zostały one z czasem wyparte przez spódnice z wzorzystego tybetu i kretonu kupowanego w Nowym Targu.
Spódnica z sukna – jangliji, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Suknią nazywano na Spiszu spódnicę uszytą z czerwonego, fabrycznego sukna tzw. jangliji. U góry była ona wszyta w pasek zapinany na haftki a u dołu ozdobiona naszytą strojną, złotą taśmą zwaną treską, do której często doszywano ozdobny kabatek.
Ozdobne złote naszycia, dół spódnicy z sukni jangliji , Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Kanafaska z lejbikiem, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
W okolicach Trybsza i Kacwina nie było takiego bogactwa spódnic jak w okolicach Jurgowa. Na co dzień i od święta noszono tutaj pasiaki o tle czerwonym zwane kanafasami. Były one tkane na warsztatach ręcznych, splotem rządkowym treluch, przy czym wątek był z czerwonej bawełnianej przędzy, a paski w kolorach białym, czarnym i niebieskim. Przody na które zakładano fartuch miały wstawki z innych tkanin.
Kanafaska z lejbikiem – tył, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Z czasem do spódnic zaczęto doszywać gorsety. Kanafasy noszono do I wojny światowej, później rozpowszechniły się spódnice szyte z kwiecistego, fabrycznego tybetu.
Halka, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Fartuch rąbkowy, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Na spódnicę zakładano zapaskę. W odmianie jurgowskiej noszono białą, cienką zapaskę rąbkową. Zdobiona była na całej powierzchni lub tylko u dołu wzorzystym szlakiem.
Fartuch, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Na Spiszu noszono również zapaski z czarnej alpaki, obszyte czarnymi ząbkami zwanymi cipkami i wszywane były w pasek. Zapaski początkowo były szerokie i przykrywały prawie całą spódnicę. Pod koniec XIX w zwęziły się tak, że zaczęto je szyć z jednej szerokości materiału.
Kaftan, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Katany, kurtki, rekliki, pojawiły się na przełomie XIX i XX w. Szyto je z różnych tkanin, na podszewce, z długimi rękawami. Zapinane były na guziczki. Różniły się między sobą krojem i wykończeniem.
W kożuchu, strój kobiecy, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelce A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Bogate dziewczyny w wianie dostawały kożuchy. Na terenie Spiszu występowały dwie odmiany kożuchów zwane jurgowską i trybsko-kacwińską. Jedne i drugie były wykonane z białych skór owczych, ale miały różny krój i zdobienia. Jurgowskie kożuchy były podobne do męskich. Lekko rozszerzały się ku dołowi i ozdobione były przeciąganymi, wąskimi paskami z czerwonej skóry, tworzącymi drobną kratkę, oraz naszytymi w odstępach kwadracikami czerwonego sukna i ząbkami z tego samego materiału. Kożuchy trybskie i kacwińskie miały wszyte po bokach kliny. Wszystkie brzegi były obszyte czarną kozią skórą, a kołnierz był wykonany ze skóry młodego lisa.
Ozdobnie wszyty klin w kożuchu, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Szwy kozuchów odmiany trybsko-kacwińskiej zdobiła przewlekana czerwona skórka lub sukno wycinane w ząbki, albo kwadraciki z sukna w kolorach czerwonym i zielonym, układane na przemian. Na bokach i brzegach naszywano aplikacje z białego safianu oraz aplikacje z czerwonego sukna w postaci tulipanów, a w miejscu zszycia klinów aplikacje z safianu przypominjące parzenice.
Kapce, obuwie kobiece, Spisz, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Kobiety nosiły kierpce takie same jak mężczyźni. W pierwszych latach XX w. weszły w modę buty skórzane ze sztywną cholewą i harmonijką w okolicach kostek. Zimą noszono tzw. kapce czyli buty z filcowymi cholewami.