STRÓJ PIOTRKOWSKI
Stroje piotrkowskie noszone były na początku XX w. na obszarze ograniczonym na wschodzie doliną Pilicy, na północy granicami dawnych powiatów rawskiego i łódzkiego, na zachodzie i południu sięgały Głupic, Zawad, Poraja i Ręczna. Ziemia Piotrkowska to obszar położony na rubieżach dawnej Wielkopolski. Od północy sąsiaduje z Mazowszem a od wschodu z Małopolską. Były to tereny rolnicze, z centrami gospodarczymi i handlowymi w Wolborzu, Sulejowie i Rozprzy, obszar przejściowy pomiędzy Wielkopolską a Małopolską. W 1895 r. w „Tygodniku Piotrkowskim” pisano „Coraz mniej krawców umie szyć sukmany i odzież wieśniaczą. Kobiety i mężczyźni przebrani w suknie miejskie, zatracają etnograficzny charakter okolic całych, przerobieni z polskiego włościanina w kosmopolitycznego kolonistę”. Stroje piotrkowskie odróżniały się od sąsiadującego stroju opoczyńskiego na wschodzie, radomszczańskiego na południu, sieradzkiego na zachodzie oraz łęczyckiego na północy. Mimo elementów wspólnych posiadały lokalne odmiany: wolborską i bełchatowską.
Strój kobiecy składał się z nakrycia głowy, którym dla mężatek był czepiec lub półczepek, koszuli, wełniaka, zapaski na ramiona i do pasa. Uzupełniały go: spódnica, wyszywany fartuszek, bluzeczka, gorset haftowany, sznury paciorków oraz trzewiki. Najstarsze koszule miały krój przyramkowy, późniejsze krój z karczkiem, w końcu zostały zastąpione bluzkami. Zdobiono je głównie haftem krzyżykowym: białym i czerwono-czarnym. Mankiety i kołnierzyk obrabiano szydełkiem. Wełniaki szyte były z jednego płata tkaniny długości około 5 – 6 m. Najstarszy typ wełniaka miał tło czerwone, na którym występowały w różnych układach paski, które od końca XIX w. miały wprowadzoną tzw. przeplotkę, czyli splot kostkowy, dający efekt dekoracyjny w postaci geometrycznych wzorków w formie ząbków.
Strój męski zanikał szybciej niż kobiecy. Do elementów wspólnych strojów noszonych przez mężczyzn należały nakrycia głowy: kaszkiety, rogatywki, kapelusze filcowe, a zimą baranice. Koszule męskie szyto z białego płótna lnianego. Starsze były koszule o kroju przyramkowym, a na początku XX w. pojawiły się koszule z tzw. półkarczkiem. Koszule na przodzie miały ozdobiony haftem gors czyli wykład lub nakładany napierśnik, czyli półkoszulek z białego perkalu lub lnianego płótna, haftowany i zapinany na guziczek na lewym ramieniu. Do tego zakładano spodnie, szyte z tkanin samodziałowych w tzw. fałdy (tył był sfałdowany) z ciemnego materiału jednobarwnego lub też wielonicielnicowego, o drobnym wzorze na czarnym, bordowym lub pomarańczowym tle. Z przodu spodnie miały fartuszek, czyli klapkę zapinaną przeważnie z prawej strony na guziczek. Na koszulę zakładano lejbik, czyli kamizelę której przód był szyty z jednokolorowej tkaniny własnej produkcji: czarnej, granatowej lub modrej. Kamizele w prążki były dwukolorowe. Kaftany, czyli spencery, miały krój prosty, z kołnierzykiem lub klapkami. Okryciem wierzchnim była sukmana. W tym regionie noszono sukmany dwojakiego rodzaju: tzw. siwe lub białe. Najdłużej przetrwały sukmany białe z czarnymi lamówkami i szamerowaniem tzw. potrzebami. W pasie sukmany przewiązywano pasem wełnianym w wielobarwne prążki, najczęściej na tle czerwonym. Innym okryciem zimowym były burki, często zwane watówkami. Miały prosty krój i były pikowane watoliną. Szyto je z folowanego, granatowego sukna na podszewce. Spodnie wpuszczano w długie buty z cholewami. Na początku XX w. pojawiły się buty o sztywnej, wysokiej cholewce z harmonijką w okolicach kostki. Już w okresie międzywojennym społeczni i oświatowi działacze na terenie piotrkowskiego prowadzili starania o zachowanie tradycyjnego stroju, dzięki czemu przetrwał on w wielu wsiach jako strój reprezentacyjny.
Alicja Woźniak
