Opoczynianki z Wygnanowa, początek XX w.
Strój kobiecy na wsi opoczyńskiej ulegał modzie, tak jak i ubiory w mieście. Jeszcze na początku XX w. samodziałowe kiecki sięgały kostek i dopiero z biegiem czasu zaczęto je skracać a stanik przyszywać do spódnicy. Zmieniała się również forma kiecki: starsze, długie były mniej „odęte”, natomiast spódnice skrócone stały się bardziej „pękate”. Do kiecek zakładano zapaski do pasa wykonane również z tkanin samodziałowych, w tym czasie były bez zdobień, obszyte u dołu aksamitem. Fotografia z prywatnego archiwum.
Czepiec tiulowy z bandażami, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Czepce noszone były przez mężatki. Najbardziej rozpowszechnione były tiulowe, haftowane ręcznie. Krój ich składał się z dużej główki i okalających twarz krez czyli nakrochmalonych, ułożonych koronek. Do czepca dołączone były spuszczone do tyłu wstążki tzw. bandaże, zdobione ręcznym haftem o wzorach geometrycznych i roślinnych. Na czepce zakładano chustki salinówki.
Półczepiec, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Podhorecki
Czepce zastępowano półczepcami. Zakrywały one tylko część głowy. Miały formę rozszerzającego się do środka paska (rodzaj owalu) i bandaże, wiązane pod brodą w kokardę. Zdobiły je krótkie obszycia z falbanki i duża, naszyta na czubku głowy, atłasowa kokarda oraz sztuczne kwiaty.
Chustka salinówka , Opoczyńskie, okres miedzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Wełniane chustki w kwiaty, kupowane na rynku lub jarmarku nazywano salinówkami.
Chustka salinówka , Opoczyńskie, okres miedzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Salinówki były ozdobione frędzlami, kwadratowe, najczęściej o wymiarach 75 x 75 cm.
Chustka haftowana ręcznie. Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Latem kobiety nosiły najczęściej chustki perkalowe. Szyto je z białego perkalowego płótna i ozdabiano płaskim kolorowym haftem, złożonym z motywów kwiatowych. Charakterystyczna dla tego regionu była kompozycja haftu na chustce: główny wzór mieścił się w jednym, widocznym rogu, a resztę powierzchni ozdabiały drobne, rozrzucone kwiatki.
Sposób noszenia grubych chustek. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Zimą, jako nakrycie wierzchnie, noszono kupowane na rynku chusty w kolorową kratę – tzw. grube chustki. Złożone po przekątnej zarzucano na głowę lub ramiona.
Koszula kobieca, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski
W stroju opoczyńskim z kołnierzykiem – siatką. Opoczyńskie, strój z okresu międzywojennego ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Do wełniaków zakładano lniane koszule samodziałowe, o kroju przyramkowym. W najstarszych koszulach haftowano przyramki i mankiety, w najnowszych haft rozmieszczano na całości rękawa w kompozycjach pasowych lub w rozrzuconych bukiecikach . Zmieniała się również technika haftowania. Początkowo był to haft liczony przeszywany i krzyżykowy w kolorach białym i czarnym lub pomarańczowo czarnym, później płaski wielobarwny. Haft miał motywy geometryczne i roślinne. Kołnierzyki wykańczano szydełkową koronką tzw. siatką.
Wełniak według tzw. mody rzeczyckiej, raport tkaniny, Opoczyńskie, 1950 r. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, rys. D. Wasiak
Pasiaste wełniaki nazywano kieckami. Był to rodzaj sukienki bez rękawów szytej z samodziałowej tkaniny wełnianej. Najstarsze miały tło ciemne, czarne lub modre, w późniejszym okresie pomarańczowe w drobne paseczki, często zestawione kontrastowo pod względem kolorystycznym. Z czasem powiększyła się ilość i szerokość paseczków w zestawach, pozostając raczej w ciemnych i ciepłych kolorach.
Dziewczynki w strojach opoczyńskich, 1955 r., Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. K. Wecel
Długość kiecki sięgała kostek i dopiero w pierwszych latach XX w. ulegała skróceniu , a stanik zaczął być przyszywany. Kiecki ozdabiano naszytymi czarnymi aksamitnymi tasiemkami. Stanik zdobiono, zakładkami pionowo wzdłuż przodów na które naszywano czarne aksamitki.
Kiecka, opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski
Opoczynianki z Wygnanowa, okres międzywojenny. Fotografia z prywatnego archiwum.
Moda na jednokolorowe kiecki samodziałowe rozpoczęła się w okresie międzywojennym. Miały tradycyjny krój, ale często były plisowane. Popularne były kolory zielony, bordowy i granatowy. Tego typu kiecki szyto również z tkanin fabrycznych. Były długie za kolano, nieplisowane a w połowie miały zrobione zaszewki co zmieniało kształt na bardziej „odęty”. Zakładano do nich zapaski samodziałowe o symetrycznym układzie pasków, na jaśniejszych tłach, odbijających się kolorystycznie od kiecki.
Zapaska ozdobiona koronką szydełkową – siatką. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Zapaski do pasa wykonywane były z tkanin samodziałowych o pionowym, symetrycznym układzie pasków. Miały jasne tła, które jednocześnie harmonizowały z wełniakiem i odcinały się kolorystycznie od niego tak, ze były widoczne. Zdobiono je naszytymi aksamitkami, tarsami, a w pewnym okresie wykańczano dorabianymi siatkami, czyli wełnianą koronką wykonaną szydełkiem, dodatkowo ozdobioną przewlekanymi wstążeczkami.
Kolorystyka tradycyjnych zapasek do pasa czyli fartuchów zakładanych na kiecki, fot. A. Woźniak
Zapaski szyto z samodziałów wełnianych w pasy. Miały one różne tła i zestawy kolorowych pasków ułożonych symetrycznie i zestawionych na zasadzie kontrastu kolorystycznego. W okresie międzywojennym zapaski zaczęto zdobić naszyciami: aksamitkami, tarsami, fabryczną pasmanterią o różnej kolorystyce. Często u dołu zakończone były doszytą tzw. siatką, czyli wełnianą koronką wykonaną szydełkiem, ozdobioną przewlekanymi wstążeczkami.
Sposób noszenia zapaski naramiennej. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Współcześnie można jeszcze spotkać w terenie zapaski na odziew, czyli na ramiona. Szyto je z wełnianych samodziałów w pasy rozmieszczone na czarnych lub pomarańczowych tłach. Zestawy paskowe są symetryczne, kontrastowe, kolorowe. Krój składa się z jednego płata tkaniny, przymarszczonego i wszytego w pasek. Tradycyjnie zawiązywano je krajkami na głowie lub ramionach.
Kolorystyka zapaski „na odziew” czyli zakładanej na ramiona, fot. A. Woźniak
W opoczyńskim zapaski szyto z samodziałów wełnianych w pasy na pomarańczowym lub czarnym tle o zestawach pasków symetrycznych, kolorowych, ułożonych kontrastowo. Zawiązywano je na ramionach krajkami.
Kolorystyka zapaski „na odziew” czyli zakładanej na ramiona, fot. A Woźniak
Opoczynianki ze Smardzewic, Ziemia 1912 r., nr. 20, s.505, fot. St. Lencewicz
Tradycyjnie gorsety noszone były do kiecki do pasa, ale współcześnie zakładane są również na wełniak. Najstarsze gorsety były wełniane lub lniano-bawełniane. Samodziały z których je szyto miały splotowy wzór, tkano je na warsztatach czteronicielnicowych lub przetykano. Gorsety letnie miały wzór kostkowy, były białe, a wzdłuż przodów miały wetkane nici czerwone i czarne. Gorsety późniejsze szyto z aksamitu, jedwabiu i zdobiono barwnymi taśmami, kolorowym haftem koralikowym i płaskim.
Kaftan, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
W chłodne dni kobiety nosiły krótkie kaftany do pasa. Szyto je z samodziałowych tkanin o splotowym wzorze w kolorach pomarańczowym i czarnym.
Kaftan – tył, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Naszycia z aksamitek na rękawie kaftana, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Kaftany opoczyńskie ozdabiano czarnymi aksamitkami podkreślającymi krój i zarys kobiecej sylwetki.
Sposób zapięcia kaftana, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Kaftan zdobiony zaszyciami – wodami i koralikami, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Szyto również kaftany z tkanin fabrycznych, zdobione zaszyciami (tzw. wodami), naszyciami lub haftem koralikowym.
Haft koralikowy na rękawie kaftana, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Kaftan, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Zielona sukienka – rodzaj pelisy, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Etnograficznego i Archeologicznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
W XIX w. bogate gospodynie nosiły jako okrycie wierzchnie tzw. sukienki czyli rodzaj sukiennej ozdobnej pelisy podbitej barankiem.Haft koralikowy na rękawie kaftana, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Sposób noszenia wierzchniego okrycia - angierki, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Etnograficznego i Archeologicznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelce A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Dłużej niż sukienki noszono szyte z samodziału angierki o drobnym wzorze na pomarańczowym tle w poprzeczne drobne paski lub układy kostkowe, watowane.
Trzewiki kobiece, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Etnograficznego i Archeologicznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Odświętnym obuwiem Opocznianek były sznurowane trzewiki z wysoką cholewką. Kolor tasiemek do sznurowania zależał od wieku kobiet: dla starszych były czarne, dla młodych różowe lub pąsowe. Na co dzień powszechnie noszono drewniaki.
Medaliki przywieszane do korali, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Etnograficznego i Archeologicznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Rodzaj biżuterii noszonej do stroju opoczyńskiego zależał od aktualnej mody. Najstarsze i najcenniejsze były korale prawdziwe, a następnie bursztyny, jednak gdy nastała moda na sztuczne świecidełka zaczęto je nosić powszechnie. Do korali przywieszano odpustowe medaliki i krzyżyki.Sposób noszenia wierzchniego okrycia angierki, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Etnograficznego i Archeologicznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelu A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Dłużej niż sukienki noszono szyte z samodziału angierki o drobnym wzorze na pomarańczowym tle w poprzeczne drobne paski lub układy kostkowe, watowane.
Opoczynianki: Marianna Rzepka i Zofia Pacan, kontynuatorki tradycji z Bielowic we współczesnych strojach z tego regionu, fot. A. Woźniak