Kapelusz świński ryjek, XIX w., Opoczyńskie. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Do sukmany Opocznianie powszechnie nosili kapelusz zwany świńskim ryjkiem, lub piastą. Wykonany był z filcu, z wysoką, zwężającą się główką i denkiem wygiętym po środku, ozdobiony dwoma-trzema aksamitkami, szpilkami, sprzączkami.
Czapka futrzana, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Opocznianie nosili też futrzane czapki oraz rogatywki z czarnego lub granatowego sukna, obrzeżone czarnym lub siwym barankiem. Szyto je z czterech klinów tworzących denko oraz barankowego otoka, który był lekko poszerzony. W środku czapki wyściełane były owczą wełną usztywnioną papierem.
Koszula męska, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Do ok. 1890 r., mężczyźni nosili koszule na wypust, czyli wykładane na portki i przepasane pasem. Miały one krój przyramkowy, były marszczone wokół szyi, przy kołnierzu i mankietach. Najstarszy typ miał mały kołnierzyk i symetryczne rozcięcie na piersiach. Koszule nowszego typu miały stojący kołnierzyk i niesymetryczne rozcięcie, zapinane z lewej strony na guzik. Zdobiono je haftem na napierśniku, przeszywanym lub krzyżykowym, w późniejszym okresie płaskim. Haft był czerwono-czarny, biało-czarny, biały lub wielobarwny.
Koszula męska, opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski
Spodnie, opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski
Najstarsze noszone do stroju opoczyńskiego spodnie to tzw. paradne spodnie, w fałdy (tył sfałdowany). Szyto je z wełnianych tkanin samodziałowych jednobarwnych, ciemnych lub wielonicielnicowych, o drobnym wzorze w pasy lub kostkowym na tle czarnym, bordowym lub pomarańczowym. Były one złożone z dwóch kawałków tkaniny zszytej pośrodku, z rozporkiem z boku, w pasie wszyte w oszewkę, czyli pasek z tego samego materiału. Dla dopasowania do figury, z tyłu spodnie ułożone były w fałdy. Latem i do pracy noszono portki samodziałowe, lniane, w kolorze naturalnym i farbowane na granatowo. Do tego rodzaju portek noszono koszule wypuszczane.
Lejbik – kamizelka męska, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Lejbiki były rodzajem bezrękawnika, nakładanego na koszulę. Szyto je z wełnianych samodziałowych tkanin. Najstarsze były jednobarwne: pąsowe, zielone, modre lub przetykane w prążki, późniejsze – granatowe. Krótkie, z przodu miały klapki i stojący kołnierzyk, a z tyłu były regulowane w pasie, dając możliwość dopasowania szerokości do figury.
Spencer, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Spencer to rodzaj kaftana. Podobny był do krótkiej marynarki, sięgającej tylko do pasa. Na początku XX w. noszony był na lejbik, wymiennie z marynarką. Spencery szyte były z tkanin samodziałowych, często wielonicielnicowych, jednokolorowych (granatowych, czarnych) lub w różnobarwne desenie, wynikające ze splotów tkackich – często w pasy. Krój ich był prosty, z długimi rękawami, z tyłu dopasowany do figury dwoma pionowymi cięciami. Miały obszycia z deseniowych czarnych tasiemek i zapinane były na mosiężne guziki.
Sukmana – tył, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Sukmana to wierzchnie okrycie mężczyzn. W Opoczyńskiem było ich kilka odmian, różniących się między sobą krojem, kolorem sukna lub zdobniczymi detalami. Powszechne były sukmany z niebarwionego runa, samodziałowe, z sukna folowanego. Najstarsze nie były odcinane w pasie, później o kroju z odcięciem w pasie i ułożonymi fałdkami.
Sukmana – przód, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Najdłużej przetrwała sukmana tzw. z potrzebami, sięgająca do kostek, biała z czarnymi ozdobnymi obszyciami na krawędzi prawej poły, na brzegach rękawów i pleców, z podkreśleniem cięć fałd, i kieszeni. Zapinana była na potrzeby, czyli ozdobnie ułożone poziome pętlice z miękkiego, grubego, czarnego sznurka.
Sukmana – naszycia, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Opocznianie ze Smardzewic, Ziemia 1912 r., nr.20, s.504, fot. St. Lencewicz
W XIX w. mężczyźni nosili pasy tkane lub plecione, zwane siatkowymi. Tkane na warsztatach miały osnowę lnianą a wątek wełniany, były jednokolorowe lub w pasy, sztywniejsze od plecionych. Noszone były do lejbików lub na sukmanie. Pasy siatkowe wykonywały kobiety. Pleciono je z wełny tak, żeby uzyskać wielobarwne pasy na tłach: pąsowym, żółtym, a nawet czerwonym.
Buty męskie, Opoczyńskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Na przełomie XIX i XX w. noszono długie buty, w które wpuszczano portki. Miały one cholewy dwóch rodzajów: miękkie, karbowane w okolicach kostki lub proste, sztywne.