Strój kobiecy, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelu A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Strój kobiecy - tył, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelu A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Chustka wiązana, krzczonowskie, okres międzywojenny. Archiwum Etnograficzne Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, rys. M. Czurkowa
Ważnym nakryciem, ale również okryciem i ozdobą głowy były chustki. Mężatki nakrywały głowę tzw. chustką wiązaną zwaną również dupką, z którą nie rozstawały się od oczepin aż do śmierci. Był to rodzaj czepca otoczonego wałkiem, ze spuszczonymi końcami zwanymi ogonkiem z tyłu. Na chustkę wiązaną zakładano zwykłą chustkę, wiążąc ją pod brodą. Były to przeważnie wzorzyste, wielokolorowe chustki wełniane.
W humełce, pani młoda, krzczonowskie, Wisła t. XVI 1902 r.
Charakterystycznym nakryciem głowy młodych mężatek była humełka. Składała się ona z wykonanej z kory lipowej obręczy i zakładanego na nią czepka – koronkowej siatki wyrabianej na specjalnych krosienkach. Obręcz pokrywano z brzegu atłasową zieloną wstążką, niżej umieszczano czerwoną, a następnie owijano trzykrotnie tzw. szmatką, czyli taśmą szerokości 3 cm ozdobioną tkanymi pasami w kolorach: czerwonym, niebieskim i białym. W ten sposób, wstążka stawała się prawie niewidoczna, wystając jedynie z tyłu obręczy. Końce szmatki ozdabiane były haftem i koronką. Z tyłu humełki przypinano pęk złotych i srebrnych nitek, ozdobionych na końcach cekinami i paciorkami. Z tyłu dopinano wstążki w wielobarwne kwiaty ułożone tak, że zawsze najlepiej widoczna była środkowa wstążka, a reszta ułożona symetrycznie w stosunku do środka. Liczba wstążek była zawsze nieparzysta. Zwykle siedem lub dziewięć, w czterech lub pięciu kolorach.
Koszula ślubna, kobieca, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Koszule kobiece szyto z białego cienkiego, dobrze wybielonego płótna samodziałowego, później bawełnianego, fabrycznego. Do I wojny światowej miały one krój przyramkowy z dużym, szerokim na ok. 8 cm, wykładanym kołnierzem, zawiązywanym przy szyi czerwoną lub zieloną tasiemką. Kołnierz ozdobiony był stebnówkami, a z czasem jego zdobienie wzbogacono białym haftem. Rękawy ozdabiane były w tzw. kule. Było to zdobienie polegające na odpowiednim ściąganiu materiału, dzięki któremu uzyskiwano przestrzenny, zgeometryzowany wzór szerokości około 4-4,5cm. Pozostawione końce tkaniny tworzyły falbankę wokół nadgarstka. Koszule ozdabiała tzw. cyra, czyli ścieg łączący przyramki z resztą koszuli. Rozcięcie z przodu koszuli było ozdobione stebnówkami.
Koszula kobieca. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski
Zdobienia hafciarskie rozwijały się, wprowadzano nowe wzornictwo i tak do stebnówek i innych ściegów liczonych wprowadzono haft krzyżykowy. Dominowały w nich kolory: biały, czerwony, niebieski i żółty
Haft na kołnierzu koszuli kobiecej, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
W haftach wykorzystywanych na koszulach stosowano motywy geometryczne lub roślinne, które zdobiły zawsze te same części, czyli kołnierz, mankiety, a później gdy zaczęto nosić gorsety także przyramki.
Haft na mankiecie koszuli kobiecej, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Spódnica, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Spódnice noszone od drugiej połowy XIX w. sięgały kostek i szyte były z matowej tkaniny wełnianej, w różnych odcieniach niebieskiego, czerwonego, buraczkowego lub zielonego. Były marszczone w pasie i ozdobione naszytymi wzdłuż dołu wstążkami, tasiemkami.
Sposób zdobienia spódnicy, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Najczęściej używanymi kolorami wstążek zdobiących krzczonowskie spódnice były: jasnoniebieski, różowy, zielony, jasno i ciemnożółty, biały, tkany w „kogutki”. Wstążki układające się pasami przedzielano naszytymi koronkami i tasiemkami. Pas naszyć składał się z dziesięciu do osiemnastu wstążek i tasiemek. Dół spódnicy obszywano pasem aksamitu szerokości 7-15 cm, a od dołu często podszywano czerwoną szczoteczkę.
Spódnica i zapaska ślubna, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Spódnica panny młodej była w kolorze białym lub kremowym, na wysokości kolan miała naszytą szeroką koronkę.
Spódnica i zapaska, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Przód spódnicy, czyli rozpór, zawsze zakrywała zapaska. Początkowo nie była zdobiona i sięgała poniżej kolan. Pod koniec XIX w., w miejsce skromnego fartucha pojawił się krótki barwny fartuszek, kontrastujący ze spódnicą.
Zapaska, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Fartuszki nowszego typu miały 30 cm długości oraz 2-2,5 m szerokości. Były bardzo mocno marszczone w pasie i otaczały całą figurę. Tkaniny, z których szyto fartuszki były czarne, zielone, pomarańczowe i różowe. Fartuszki zdobiono podobnie jak spódnice naszywając kolorowe wstążki i tasiemki.
Sposób zdobienia spódnicy i zapaski ślubnej, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Kaftan kobiecy, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Na koszule kobiety zakładały kaftany z długimi rękawami. Początkowo były one szyte z białej, cienkiej wełenki, pod koniec XIX w. pojawiły się kaftany w różnych kolorach: czerwone, zielone, zapinane na białe lub żółte guziczki.
Kaftan kobiecy, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Krój ich składał się z tyłu, przodów i wąskich rękawów. Pod pachami, pomiędzy przody a tył wszywano kliny. Plecy zakończone były półokrągło, stąd nazywano je kaftanami z ogonkiem W późniejszym okresie rozpoczęto również szycie kaftanów z doszytą w pasie falbanką, rodzajem baskinki.
Kaftan kobiecy, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Zdobnictwo kaftanów początkowo ograniczone do skromnych stebnówek, z czasem zaczęło się rozrastać. Zamiast stebnówek zaczęto ozdabiać je naszytymi kolorowymi tasiemkami i wstążkami.
Sposób zdobienia kaftana kobiecego, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Zespoły naszyć rozdzielano czarnymi, welwetowymi naszytymi pasami i koronkami, tworząc grupy pasków, rytmicznie powtarzające się wzdłuż przodów, dolnej krawędzi i na rękawach.
Sposób zdobienia rękawa w kaftanie kobiecym, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Gorset ślubny, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Gorset pojawiły się w stroju krzczonowskim dopiero pod koniec XIX w. Najstarsze szyto z czarnego welwetu, później pojawiły się wiśniowe, ciemnozielone lub fioletowe sznurowane na przemian czarną i zieloną tasiemką. U dołu, w pasie, gorset miał około piętnastu klapek-języczków. Przód i klapki ozdabiano naszytymi początkowo czerwonymi i zielonymi tasiemkami. Ozdoby gorsetu podlegały kolejnym modom. Na przełomie XIX i XX w. wprowadzono modę zdobienia gorsetów złotym i srebrnym szychem naszytym naprzemiennie ze wstążeczkami i tasiemkami. Gorset ślubny był biały uszyty z jedwabiu i zdobiony naszytym srebrnym i złotym szychem.
Gorset ślubny – tył, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Strój panny młodej, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelu A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Strój panny młodej – tył, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Dobór zabytków i aranżacja na modelu A. Woźniak, fot. Wł. Pohorecki
Krzczonowianki w okryciach zwanych odzieniem, Wisła t. XVI 1902 r.
Kobiety krzczonowskie, szczególnie zamożniejsze, zimą nosiły tzw. odzienie. Był to rodzaj płaszcza z granatowego sukna, podbitego barankiem. Krój jego składał się z przodów i mocno marszczonego tyłu, układającego się w fałdy. Miał duży barankowy kołnierz oraz obszyte barankiem krawędzie wzdłuż zapięcia, i mankietów. Na przodach były dwa rzędy białych guzików. Odzienie było wzorowane na ubiorach szlacheckich i było oznaką zamożności.
Korale dętki, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
W okresie międzywojennym rozpowszechnione zostały korale zwane dętkami. Były one szklane, puste w środku i lekkie jak bombki choinkowe, wielobarwne, w kolorach pastelowych. Na szyi pod koralami kobiety zawieszały szkaplerz.
Korale dętki. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski
Trzewiki kobiece, krzczonowskie, okres międzywojenny. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, fot. Wł. Pohorecki
Najstarszym rodzajem obuwia w tym regionie były chodaki z żółtej lub czarnej skóry. Pod koniec XIX w. pojawiły się ciżmy z czarnej skóry z wysokimi cholewkami, zdobione żółtymi stebnówkami. W okresie międzywojennym noszono czarne trzewiki: bez stebnówek i nielakierowane.