STRÓJ HRUBIESZOWSKI
Strój określany umownym mianem hrubieszowsko-tomaszowskiego, przed rokiem 1939 noszono na południowowschodnich obszarach województwa lubelskiego, południowozachodnich wołyńskiego oraz północnowschodnich lwowskiego, czyli w polsko-ruskiej strefie kulturowej. Występował na terenach ciągnących się szerokim pasem pomiędzy Hrubieszowem i Tomaszowem Lubelskim, na południowym wschodzie sięgając poza Rawę Ruską i Sokal i obejmując swym zasięgiem oba brzegi rzeki Bug. Po II wojnie światowej, zmieniły się granice państwa polskiego, a na interesującym nas obszarze uległy one ponadto dodatkowej korekcie w 1951 r. W skład terytorium ZSRR wszedł wówczas jeszcze obszar o powierzchni 480 km² położony w widłach Bugu i Sołokiji, wzdłuż linii kolejowej Rawa Ruska – Krystynopol (miasta Bełz, Sokal, Uhnów, Krystynopol – później Czerwonograd i Waręż). W wyniku tego, w granicach Polski omawiany strój noszono już tylko we wsiach położonych na południowy wschód od Tomaszowa i południe od Hrubieszowa, a granicą wschodnią jego występowania stała się rzeka Bug.
Stroje tego regionu to typowy przykład odzieży, która kształtowała się pod wpływem kultur dwóch grup etnicznych. Zarówno z jednej jak i z drugiej strony przyjmowano wzory najbardziej akceptowane. Ponadto, zwykle ci sami rzemieślnicy szyli ubiory dla przedstawicieli obu nacji i w sposób bardziej lub mniej świadomy niwelowali różnice w przygotowywanych ubiorach. Stąd też, bardzo trudno oddzielić dziś strój tzw. polski od tzw. ruskiego (ukraińskiego), szczególnie po zawierusze II wojny światowej i następujących po niej przesiedleniach, ogólnej unifikacji oraz globalizacji kultury. Podejmowane współcześnie próby badań terenowych nie przynoszą już żadnych nowych wiążących materiałów i wiadomości.
Szczytowy okres rozwoju omawianego ubioru przypada na przełom wieku XIX i XX. Potem obserwujemy stopniowy jego zanik, ale jeszcze przed II wojną światową był on ciągle noszony, a pewne elementy (głównie koszule męskie) nie wyszły z powszechnego użycia nawet po 1945 r. Do początków XX w. podstawowymi surowcami, z których szyto odzież tradycyjną były samodziały: lniane, konopne i wełniane. Później ich miejsce zaczęły zajmować tkaniny fabryczne.
Strój męski, różnił się nieco w zależności od stanu cywilnego i majątkowego mężczyzny oraz od pory roku, w której był noszony. Najczęściej używanymi, nie tylko latem, nakryciami głowy były kapelusze słomiane i maciejówki. Natomiast zimą – stożkowate czapki z ciemnego futra baraniego (niekiedy ocieplane watą lub gręplowaną wełną). Najchętniej nakrywali nimi głowy starsi mężczyźni. Kolejny element ubioru męskiego to koszula, którą początkowo wypuszczano na wierzch, a od lat 20. XX w. coraz częściej noszono wpuszczoną w spodnie zwane bryczesami. W skład odzieży wierzchniej wchodziły: kaftan płócienny i kożuch z wyprawionych na biało skór (takie same nosiły kobiety) oraz kaftan sukienny, płótnianka i sukmana. Uzupełnienie stroju stanowiło obuwie, czyli chodaki z łyka lipowego lub skóry, buty z cholewami: tzw. tyszowiaki albo oficerki oraz pas skórzany lub tkany zwany krajką (te ostatnie nosiły także kobiety). Pasami przepasywano koszule i odzież wierzchnią.
Strój kobiecy, tak jak i męski, był nieco różny w zależności od pory roku, stanu cywilnego i zamożności kobiety. Podstawowe nakrycie głowy stanowiła chustka. Dziewczęta nosiły chustki zimą: zakładały je bezpośrednio na głowę i wiązały pod brodą. Mężatki nosiły je przez cały rok, wywiązując na umocowanej uprzednio do włosów drewnianej obręczy (kimbałce), do której przymocowany był siatkowy czepek. Kobiece koszule z dużym wykładanym kołnierzem, po wpuszczeniu w spódnicę przepasywano niekiedy krajką (taką samą jak ta używana przez mężczyzn). Przód spódnicy (lnianej, drukowanej lub z tkaniny fabrycznej) osłaniała zapaska. Wśród okryć wierzchnich należy wymienić: kaftan płócienny, tzw. kabat, płótniankę i kożuch, które były takie same jak przywdziewane przez mężczyzn. Ponadto noszono kaftany sukienne z rękawami lub bez, sukmany i chusty na ramiona (wełniane o motywach kwiatowych i w dużą kratę lub robione szydełkiem). Uzupełnienie ubioru stanowiło obuwie (sznurowane trzewiki lub buty z cholewami tzw. oficerki), tkany pas – krajka (taki sam jak męski) oraz biżuteria.
Elżbieta Piskorz-Branekova
