Koło Cieszyna, Jakub Alt, akwarela, 1840 r., ze zbiorów Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie
W drugiej połowie XIX w., odświętnymi nakryciami męskich głów były czarne kapelusze. Pierwszy ich typ miał wysoką, zwężającą się ku górze główkę o cylindrycznym kształcie i szerokie rondo. Kapelusz taki był błyszczący, jedwabny, a niekiedy wykonany z dobrego gatunkowo filcu.
Kapelusz, ze zbiorów Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, fot. K. Firla
Kapelusze drugiego typu miały nieco mniejsze rondo, główkę znacznie niższą, stożkowatą, opasaną ciemną wstążką z klamrą umocowaną z przodu kapelusza.
Strój cieszyński, fot. J. Lamparski, zdjęcie udostępniło wydawnictwo MUZA SA
Koszule męskie szyte były z samodziałowych tkanin lnianych: robocze z gorszych gatunkowo płócien, świąteczne z cienkich, dobrze bielonych. Wszystkie miały krój poncho podłużnego, wąski wykładany kołnierzyk (obujek) i długie, wszyte w mankiet rękawy. Pod szyją wiązano najczęściej czerwoną, niekiedy czarną, złożoną po przekątnej jedwabną chusteczkę, której rogi opadały na piersi.
W Cieszynie, Jakub Alt, akwarela, 1840 r., ze zbiorów Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie
Najbardziej kosztowne, odświętne spodnie (galaty) to tzw. lazurki, szyte z cienkiego sukna w kolorze niebieskim lub granatowym. Miały wąskie, obcisłe nogawki, na przodach dwa symetryczne (umożliwiające ich założenie) rozporki, które tak jak i szwy wzdłuż nogawek zdobiły wąskie oszewki (czerwone, niebieskie lub białe). Spodnie podtrzymywał rzemienny pas, szeroki na trzy palce, ale na tyle długi, że opasywano się nim kilkakrotnie.
Kamizelka (bruclek), ze zbiorów Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, fot. K. Firla
Na koszulę mężczyzna zakładał kamizelkę (bruclek). Szyto ją z dobrego gatunkowo sukna w kolorze granatowym, czarnym lub szaroniebieskim, a podszywano tkaniną wełnianą. Sięgała do pasa, miała proste przody z dwiema poziomymi kieszeniami i plecy ze szwem pośrodku pasowane dwoma półkolistymi cięciami. Przy szyi kamizelka mogła być różnie wykończona: gładko, z kołnierzykiem, ze stójką lub z klapkami.
Guziki wytłaczane do kamizelki lub kaftana, ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski
Na przodach kamizelki przyszywano jeden lub dwa rzędy guzików (knefli). W zależności od stopnia zamożności mogły być one proste rogowe, błyszczące metalowe lub najbardziej kosztowne ze srebra albo jego imitacji. Knefle były odlewane, wytłaczane lub wykonane techniką filigranową.
Kaftan (szpencer), ze zbiorów Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, fot. K. Firla
Kaftan (szpencer) zakładano bezpośrednio na koszulę lub, w czasie chłodów, na kamizelkę. Szyto go z dobrego gatunkowo sukna w kolorze granatowym, czarnym lub szaroniebieskim, podszywano flanelą, a na zimę watowano. Kaftan sięgał do pasa, miał proste przody, plecy ze szwem pośrodku pasowane dwoma półkolistymi cięciami, przy szyi kołnierz: leżący z klapkami lub szalowany.
Guziki filigranowe do kamizelki lub kaftana, ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, fot. E. Koprowski
Na przodach szpencera przyszywano jeden lub dwa rzędy guzików (knefli). Przy tych starszego typu były one metalowe, a nawet srebrne (odlewane, wytłaczane lub wykonane techniką filigranową), przy nowszych – proste rogowe.
Włościanie z okolic Cieszyna, Henryk Jastrzembski, akwarela, ok.1846 r., ze zbiorów Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie
Najbardziej kosztownym elementem stroju męskiego był płaszcz – okrycie wierzchnie, będące reminiscencją wojskowych okryć z okresu napoleońskiego, angielskiego płaszcza typu carrick, i peleryn, noszonych w całej Europie (głównie przez artystów w okresie romantyzmu i biedermeieru). Płaszcz to długa, sięgająca do pięt peleryna, bez rękawów i otworów na ręce. Miał on przy szyi wysoki, stojący kołnierz, spod którego na plecy opadała dłuższa lub krótsza pelerynka (jej długość świadczyła o zamożności). Płaszcze szyto z modrego lub granatowego sukna w dobrym gatunku, a podszywano gładką zieloną tkaniną (sukno lub inny wełniany materiał) lub materią kraciastą (np. żółto-zieloną, żółto-czarną itp).
Z okolic Cieszyna, Dziewczyna, mężczyzna i mężatka w stroju cieszyńskim, Franciszek Kalivoda, litografia, własność prywatna
Obuwie w dobrym gatunku przywdziewano przede wszystkim do stroju świątecznego. Jego typ i klasa zależne były od stanu majątkowego. Najpowszechniej używano butów z czarnej, glansowanej skóry. Miały one wysokie cholewy (ze szwem w tylniej części) i harmonijkę w okolicach kostki. Zdobił je skórzany pompon, przymocowany do górnej, przedniej części cholewy. Ten typ butów zwano polokami.