STROJE SUWALSKIE
Historia stroju
Suwalszczyzna jest regionem pogranicza polsko-litewsko-białoruskiego. Jej współczesne administracyjne granice nie odzwierciedlają rzeczywistego obszaru i kierunków krzyżowania się licznych wątków kulturowych. Owo współistnienie wielu kultur jest widoczne w języku, pożywieniu, architekturze, a także w stroju ludowym.
Ludowy strój regionalny z definicji powinien materialnie wyrażać charakter terytorium do którego się odnosi. Z reguły jest zatem ubiorem wytworzonym i noszonym przez ogół społeczności, odróżniającym się od tych, noszonych na innych obszarach kraju. W zakresie stroju tradycyjnego na Suwalszczyźnie, obserwujemy przenikanie się wielu wątków kulturowych, religijnych i narodowościowych, co w konsekwencji sprawia, że niemożliwym staje się wydzielenie silnych, nieprzenikalnych granic. Dodatkowym aspektem komplikującym odnalezienie najbardziej podstawowych form w zakresie ubioru jest centralne położenie Suwałk, które w XIX w., pełniąc rolę miasta gubernialnego, umożliwiały rozwój handlu nie tylko przygranicznego, ale też wspierały wymianę handlową z odległymi dostawcami surowców, półproduktów i wytworów. Oczywiście w literaturze przedmiotu odnajdziemy ryciny strojów ludowych z okolic Suwałk, Augustowa, Raczek, Lipska. Ponadto znajdziemy stroje dedykowane Mazurom, Podlasianom, Litwinom i Rusinom. Wszystkie one stanowiły wspólnotę wyobrażeniową oraz rezerwuar form i motywów wykorzystywanych przez mieszkańców całego regionu.
Ogólna charakterystyka stroju
Materiały ilustracyjne w postaci litografii kolorowanych Wojciecha Gersona, zamieszczonych w zbiorze Ubiory ludu polskiego z drugiej połowy XIX w. przedstawiają mężczyzn z okolic Suwałk ubranych w jasne sukmany (białoszare) i spodnie obwiązane do kolan sznurkami łączącymi się z łapciami łykowymi. Starszy mężczyzna ma na głowie rozłupę z niebieskiego sukna obszytą barankiem, młodszy oraz stojący w głębi chłopiec czapki nauszne z sukna i baranka. Kobieta ubrana jest w niebieską spódnicę do kostek, biały fartuch z czerwonym haftem, zielony gorset i białą koszulę z haftowanym kołnierzykiem. Na nogach ma czarne, płytkie pantofle na niskich obcasach.
Wyjątkowym aspektem, mającym istotny wpływ na analizę występowania stroju tradycyjnego na Suwalszczyźnie, jest słaba ciągłość tradycji używanego tam stroju. Co ciekawe, w regionie o bogatych tradycjach tkackich zarówno w zakresie tkanin odzieżowych, jak też gospodarskich, a także harmonijnego rozwoju tkactwa dekoracyjnego obserwowanego na przełomie XIX i XX w., strój opierając się na tradycyjnej bazie nie przybrał nowych form. Badacz kultury ludowej prof. Marian Pokropek przyczyn takiego stanu rzeczy upatrywał w uwarunkowaniach ekonomiczno-społecznych obserwowanych na Suwalszczyźnie, a także sytuacji politycznej całego pogranicza. Z jednej strony w wyniku upadku powstania styczniowego administracja państwowa szykanowała tak zwane noszenie się z polska. Z drugiej zauważalne i istotne są uwarunkowania ekonomiczne i podążanie za modą miejską i ogólnoeuropejską. Grupy bogatszego chłopstwa stać było na zakup w Suwałkach gotowych elementów ubioru, tkanin tudzież zlecenie ich wykonania miejskim specjalistom.
Stroje męskie
Aleksander Połujański opisał także stroje męskie. Przejrzawszy wsie i miasta Podlasian i Rusinów, przypatrzmy się teraz ich życiu i obyczajom. Podlasianie tutejsi, jak w ubiorze i mowie, tak i w obyczajach niewiele różnią się od Mazurów: szlachta czynszowa nosi kapotę najczęściej zielonego koloru, włościanie zaś przenoszą kolor granatowy lub jasno-szary: na nogach buty noszą. Mężczyźni noszą sukmanę z łokcia długą, w kształcie surduta samodziału siwego za kolana na pół zszytą: klapy kieszeniowe z przodu i z tyłu i mankiety u rękawów obszyte są czarną bawełnianą tasiemką, z takiej że tasiemki 12 pętlic przy guzach z czarnej kości, po obu stronach piersi, po 6 w rząd przyszytych i zawieszonych, dopełniają zwierzchni ubiór. Spodnie z takiegoż sukna jak i sukmana na łapcie łykowe wyłożonej furażerka z sukna czarnego z daszkiem lakierowanym. Zimową porą na ten ubiór wkładają płaszcz samodziałowy z peleryną.
Powołując się na fragmenty z pracy Połujańskiego, Oskar Kolberg dodaje, że określenie „Podlasianie tutejsi rozumie jako osoby z okolic Raczek, Bakałarzewa, Augustowa, Lipska, Rajgrodu. Pod Suwałkami (Biała Woda) włościanie noszą sukmanę białą sukienną (koloru wełny), przy niej wypustki obszyte tasiemką czarną lub ciemno-szarą: krój jest surdutowy mieszczański, z dwoma rzędami guzików (po 3 lub 4). Pas ciemno-czerwony wełniany. Na głowie czapka okrągła i niska (furażerka) sukienna ciemna z daszkiem: w zimie czapka barania. Na szyi chustkę lub sztywny halsztuch.”
Krzysztof Snarski
Elżbieta Piskorz-Branekova
