Haft pałucki

Haft pałucki wykonywany był przede wszystkim białą nicią na białym płótnie, tiulu lub na pasiastej tkaninie. Natomiast jeśli podłożem była czerwona tkanina jak w halkach piekielnicach, to haft wykonywany był czarną nicią. Motywy i wzory haftu pałuckiego to przede wszystkim stylizowane ornamenty roślinne (kwiaty, liście, gałązki, kłosy zbóż). Tradycyjny haft związany był wyłącznie z haftowanymi elementami kobiecego ubioru świątecznego. Spotykamy go na czepcach, kryzach, halkach, fartuchach i koszulach. Po 1945 r. stare wzory były przenoszone na współczesną bieliznę stołową – serwetki, obrusy i bieliznę pościelową. Dla współczesnych haftów adaptowanych podłożem jest głównie szare lub białe płótno lniane.

Ściegi haftu pałuckiego to przede wszystkim ścieg przed igłą (fastryga). Pełnił on dwie podstawowe role rysunku na tkaninie oraz podkładu do haftów wypukłych. Drugi ważny ścieg na okrętkę, jeżeli zastosowany był z podkładem, to wówczas powstawał haft wypukły. Wykonywano nim dwa typy dziurek: na całym brzegu lub w trzech czwartych. Ścieg pełny wykonywano z podkładem i był przez to bardzo wypukły. Ścieg dziergany służył do wykańczania najczęściej półkolistych ząbków. Po 1945 r., przy haftowaniu linii ciągłych, zamiast ściegów okrętkowych stosowano ścieg tzw. za igłą czyli sznureczek. Ściegiem zdobniczym są kropki powstałe przez pięciokrotne wkłucie igły bardzo blisko siebie.

Najpiękniejsze hafty w stroju pałuckim występują na czepcach płóciennych i tiulowych. Haftowały je zazwyczaj wyspecjalizowane hafciarki, mające doskonałe umiejętności technicznego wykonywania czepców, jak i komponowania wzorów. Poza tym zajmowały się także ich renowacją – praniem, prasowaniem, układaniem w harmonijkę rzędów ryszek tworzących diadem z przodu czepca. Najbardziej znane były urodzone w połowie XIX w. siostry Łapczyńskie: Konstancja i Władysława z Kcyni. Konstancja miała trzy córki: Wiktorię, Leokadię i Helenę. Wszystkie trzy haftowały czepce. Ostatnia z rodu Helena, po mężu Pezacka haftowała i uczuła tego rękodzieła aż do swojej śmierci w 1966 r. Na Pałukach do roku 1939 największym ośrodkiem hafciarskim była Kcynia, mniejszymi były Żnin i Wągrowiec.

Czepce pałuckie płócienne i tiulowe haftowane były w motywy roślinne, a głównym wzorem był bukiet składający się z różnego typu kwiatów, listków, gałązek oraz kłosów zbóż. Zdecydowanie trudniejsze w haftowaniu były czepce tiulowe, gdyż należało w nich stosować aplikacje batystowe lub płócienne. Brzegi band – półokrągłe wycięte zęby – zawsze wykończone były rzędem dziurek.

Hafty stosowane na poszczególnych elementach kobiecego stroju pałuckiego wykonywały zazwyczaj właścicielki ubiorów. Haftem dziurkowanym zdobione były czepce płócienne, brzegi kryz oraz białych halek. Natomiast fartuchy uszyte z bawełnianej pasiastej tkaniny musiały mieć haft o bardzo wyraźnym rysunku i zdecydowanych ściegach. Rzadko spotykać można było haftowane fartuchy tiulowe. Najskromniejszy haft biały występuje na stójce oraz mankietach koszuli. Bardzo ciekawym przykładem kolorowego haftu pałuckiego jest czarne zdobienie haftem czerwonej halki piekielnicy.

Kinga Turska Skowronek

Justyna Słomska-Nowak