STROJE Z OKOLIC BIAŁEGOSTOKU
Historia stroju
Strój, o którym mowa noszony był na terenach obecnej aglomeracji białostockiej i obszarach do niej przyległych. Są to ziemie, które według obecnego, obowiązującego od 1999 r. podziału administracyjnego znajdują się w granicach powiatów białostockiego i monieckiego w województwie podlaskim. Północną i północno-wschodnią granicę ich występowania wyznacza w przybliżeniu południowy i południowo-wschodni skraj Puszczy Knyszyńskiej. Znajdują się tam takie ośrodki miejskie jak Wasilków, powstała w 1962 r. Czarna Białostocka oraz Knyszyn i Mońki. Północno-zachodni zasięg występowania tych ubiorów wyznaca południowa część Kotliny Biebrzańskiej, natomiast zachodni obręb to będąca lewym dopływem Narwi, rzeka Ślina w swym górnym biegu. Na południu ta umowna granica biegnie na południowy zachód od Łap, dalej omija Suraż sięgając aż po Narew w jej dolnym biegu. Następnie skręca gwałtownie na północ kierując się na Juchnowiec Kościelny i mijając Wasilków dociera ponownie do Czarnej Białostockiej.
Tereny te zasiedlała głównie ludność polska i to jej odzież jest przedmiotem opisu. W zachodniej części omawianego obszaru dominowały wsie drobnoszlacheckie, w pozostałej przeważały chłopskie. Wiek XIX przyniósł co prawda duże zmiany prawne i gospodarcze, które zrównywały ze sobą chłopów i drobną szlachtę, do dziś jednak wśród mieszkańców zaścianków pozostało poczucie ich społecznej, kulturowej i gospodarczej wyższości nad chłopami. Mimo tego, różnice stanowe nie miały na tym terenie znaczącego wpływu na noszoną odzież.
Ogólna charakterystyka stroju
Stroje z okolic Białegostoku były szyte z lnianych, wełnianych i lniano-wełnianych samodziałów według bardzo prostych krojów i pozbawione ozdób. Jeżeli istniały jakieś rozbieżności w stroju szaraczkowej szlachty i chłopów to dotyczyły głównie pewnych elementów stroju odświętnego i faktu, że to do wsi drobnoszlacheckich jako pierwszych zawitała na początku XX w. moda ogólnoeuropejska.
Stroje męskie
Strój męski, szyty w oparciu o proste kroje nigdy nie był szczególnie efektowny, zawsze utrzymany w ciemnej tonacji, generalnie pozbawiony ozdób. Pierwotnie szyto go jedynie z samodziałów lnianych i wełnianych. Już po I wojnie światowej mężczyźni często zamiast tradycyjnych ubiorów zaczęli nosić odzież wzorowaną na mundurach wojskowych i tanią odzież produkcji fabrycznej.
Od ostatnich dziesięcioleci XIX w. do drugiej dekady minionego stulecia, strój męski w swej wersji podstawowej składał się z wymienionych poniżej elementów.
Nakryciem głowy mężczyzny mogła być czapka baranówka z naturalnego lub sztucznego futra, słomiany kapelusz, maciejówka lub kaszkiet. Noszono koszule lniane – najpierw o kroju przyramkowym, później z karczkiem.
Spodnie to portki o prostym kroju szyte z samodziałów lnianych lub wełnianych, z rzadka z fabrycznych tkanin wełnianych, a po zmianie mody bryczesy.
Mężczyźni nosili różnorakie okrycia wierzchnie: bekiesze, sukmany, szuby czyli futra, burki, kożuchy, kurtki, kaftany i kamizelki.
Obuwie odświętne to skórzane buty, najczęściej z wysoką cholewą. W dni powszednie używano niekiedy łapci plecionych z łyka bądź różnego typu drewniaków.
Stroje kobiece
Ubiory kobiece były nieco bardziej efektowne od męskich. Pierwotnie przeznaczano na nie także głównie samodziały, ale już na początku XX w. również tkaniny fabryczne. W tym okresie noszone przez kobiety koszule spodnie i wierzchnie zaczęto zdobić skromnymi haftami.
Okres od lat 60. XIX w. do pierwszych dekad XX stulecia, to czas kiedy to na terenach wokół Białegostoku tradycyjne ubiory były jeszcze powszechnie noszone. W swej wersji podstawowej ubiór kobiecy składał się z wymienionych poniżej elementów.
Wszystkie kobiety, niezależnie od stanu cywilnego nosiły różnorakie chustki, a w końcowej fazie użytkowania odzieży tradycyjnej także szale. Natomiast wyłącznie mężatki przysłaniały głowę czepkami i półczepkami.
Kolejne części stroju kobiecego to lniane koszule wierzchnie, używane głównie jako odzież robocza i codzienna. Do ubioru świątecznego zakładano najczęściej różnorakie kaftaniki/bluzki, pod które zakładano koszule spodnie.
W regionie tym spódnice miały rozliczne kroje i fasony. Szyto je głównie z lnianych lub wełnianych samodziałów. Zapaski stanowiły raczej część odzieży roboczej i codziennej, a do stroju odświętnego przywdziewane były rzadko.
Odzieżą wierzchnią noszoną przez kobiety były kożuchy, palta, oraz duże chusty do odziewu. Dodatek, głównie do ubioru odświętnego stanowiło obuwie.
Elżbieta Piskorz-Branekova
