STROJE AUGUSTOWSKIE
Historia stroju
Wzmianki o ludności zamieszkującej okolice Augustowa można znaleźć w źródłach dziewiętnastowiecznych. Oskar Kolberg pisze:
„…ten co zna dzieje swojego kraju, przejechawszy Łomżę, Rajgród i Suwałki, zaduma się niezawodnie nad losami miast i ludów, błysną mu uroczyste wspomnienia dzielności dawnych Mazurów, waleczności bajecznej dziś już bajecznego rodu Jaźwingów, którzy z pieśnią na ustach, z bronią w ręku polegli w bojach, zostawiwszy pochodzenie, swój język i obyczaje może na wieczne czasy jakąś poetyczną zagadką, i tych Litwinów, co po zaprzeniu się wiary przodków i spokrewnieniu z Polską chwalą do dziś dnia tego Boga, którego wyznawców niegdyś prześladowali….”
Pojawiają się tu również opisy ubiorów okolicznej ludności:
„Około Sopoćkiń, w lasach od Sejn począwszy, noszą włościanie sukmany białe, obszywane tasiemkami wełnianemi, krojem podobne do surdutów; spodnie sukienne białe lub płócienne, stosownie do zamożności, samodziałowe własnej roboty; buty na spodnie, lub lipowe łapcie. Kamizelki rzadko używają; na głowie furażerka lub czarny kapelusz z wąskim rondem, w dnie świąteczne chustka (na szyję) perkalikowa, różnokolorowa: w zimie kożuch barani.
Kobiece spódnice są tu sukienne, po większej części przerabiane w paski i kratki różne; odzienie wierzchnie: sukienna Wołoszyna, długa za kolana siwa, zapinana na haftki, bez rozporku, w tyle marszczona, rękawy wąskie. Na głowie chustka różnokolorowa. U niewiast widać tu czepka garnirowane; chustki wiążą nie zostawiając końców.”
Na rysunku Wojciecha Gersona przedstawiającym włościan z okolic Augustowa, gospodarz z ręką opartą na sosze, ubrany jest w białe luźne spodnie i koszulę przepasaną paskiem. Na koszulę ma nałożoną kamizelkę, uszytą z dwóch rodzajów materiału: przód granatowy, plecy białe. Na głowie ma granatową rogatywkę z sukna obszytą barankiem, a na nogach trzewiki. Stojący obok chłopiec ubrany jest w spodnie zawiązane u dołu koło kostek barwną tasiemką, na nogach ma klumpy, czyli drewniane chodaki. Jego biała koszula wyłożona jest na wierzch na spodnie, zaś na koszulę ma nałożoną kamizelkę o granatowym przodzie. Na głowie ciemny filcowy kapelusz o cylindrycznej główce. Kobieta ma na sobie długą, pasiastą spódnicę w ciemne paski, biały fartuch i koszulę z długimi rękawami oraz granatowy gorset. Na głowie szeroki stroik ozdobiony ciemnymi prążkami. Stojąca w głębi druga kobieta ma zawiązaną pod brodą płócienną chustkę. Na nogach owiniętych onucami skórzane łapcie umocowane do stóp i łydek sznurami lub rzemieniami.
Wynikające ze wzrostu zamożności ograniczenie wytwórczości tkanin samodziałowych sprawiło, że ludność wiejska coraz częściej zaczęła zaopatrywać się w gotowe ubrania produkcji przemysłowej. W rezultacie na wsi zaczęły pojawiać się w większej ilości ubrania pochodzące z rzemieślniczych warsztatów krawieckich, stylizowane na modę miejską i ogólnoeuropejską. Tym samym stroje miejscowe zatracały swoją wyrazistość. Z tradycyjnego ubioru często pozostawały tylko pewne jego fragmenty, niekiedy o drugorzędnym znaczeniu.
Ogólna charakterystyka stroju
Mianem stroju augustowskiego określamy konkretne przedstawienia odzieży mieszkańców zamieszkujących równinę augustowską oraz wsie około puszczańskie. Strój ludowy z okolic Augustowa, który współcześnie jest możliwy do odtworzenia, bazuje w przeważającej części na dziewiętnastowiecznych wzorach zaczerpniętych z mody miejskiej i ogólnoeuropejskiej. Czasem spotyka się określenie ich podmieszczańskimi lub przymieszczańskimi. Występowanie i noszenie takiego typu stroju wynikało ze struktury społecznej i ludnościowej (narodowościowej) omawianego terenu.
Stroje kobiece
Podstawą stroju kobiecego była płócienna koszula z samodziału lnianego o kroju przyramkowym z doszytym podołkiem (niewidoczna część koszuli szyta z gorszego gatunkowo samodziału) oraz spódnica wykonana z samodziału wełnianego lub o osnowie lnianej i wełnianym wątku. Rolę obuwia pełniły drewniane klumpy lub łapcie. Na głowach, mieszkanki podaugustowskich wsi nosiły chustki, ewentualnie czepce. Równolegle funkcjonowały spotykane jeszcze na przełomie XIX i XX w. kamelowe kaftany i spódnice. W zbiorach muzealnych zachowały się też elementy bielizny kobiecej.
Stroje męskie
Ubiór męski stanowiły spodnie z samodziału, koszula, kamizelka oraz ewentualnie kurtka. Na nogi mężczyźni zakładali plecione z łyka łapcie, zaś na głowę czapkę lub kapelusz. Na rysunkach Wojciecha Gersona widoczne są cztery różne nakrycia głów mężczyzn: rogatywka sukienna z otokiem obszytym barankiem, kapelusz-cylinder, ciemna, sukienna rozłupa obszyta białym owczym futerkiem i sukienna czapka nauszna, obszyta futerkiem i opadająca aż na kark. Od połowy XIX w. rozpowszechniły się natomiast okrągłe kaszkiety z małym, twardym daszkiem i maciejówki. Ten typ stroju ludowego był noszony do lat 20. XX w. Później obserwuje się jego stopniowy zanik.
Krzysztof Snarski
Elżbieta Piskorz-Branekova
