STRÓJ BISKUPIAŃSKI
Strój biskupiański, zwany również dzierżackim, występował na terenie znanym dawniej jako Biskupizna. W znaczeniu etnograficzno-kulturowym Biskupianie to grupa zamieszkująca południową część Wielkopolski, na południe od Gostynia, w której znajduje się ponad 30 wsi leżących wokół Krobi, Domachowa i Żytowiecka. Na powstanie nazwy tej grupy wpłynęła trwająca 600 lat przynależność tego obszaru do biskupów poznańskich. Krobia do 1927 r. była letnią rezydencją biskupów, a do dzisiaj stanowi centrum dawnej Biskupizny. W latach 1808-1823 chłopi z tych ziem zostali uwłaszczeni. Gleba na tym terenie była urodzajna, a położenie na szlaku handlowym łączącym Wrocław i Poznań – korzystne. Wspólna historia i rozwój sprzyjały poczuciu przynależności regionalnej, co pozwoliło stworzyć własną bogatą kulturę, której znakiem rozpoznawczym stał się jednorodny strój. Zachował się on do dziś, zmieniając jednak swoją funkcję.
Już w okresie międzywojennym na terenie Biskupizny powstał zespół folklorystyczny założony przez miłośnika tego regionu – Jana Bzdęgę z Domachowa. Dzięki jego działalności zaczęła się kształtować świadomość odrębności regionu, folkloru i jego znaczenia dla tradycji. W 1936 r. powstała wydana w Kościanie (ówczesnym mieście powiatowym) książka Biskupianie, która nabrała wartości niepowtarzalnego dokumentu etnograficznego. Ilustracje do tego wydania, które wykonał W. Boratyński, są znane wszystkim miłośnikom strojów ludowych. Pomimo zmian jakie dokonały się w okresie powojennym, strój ten przetrwał jako kostium – ubiór paradny, nadając rangę uroczystościom kościelnym, narodowym i rodzinnym.
Mężczyźni na terenie Biskupizny ubierali się w sposób zależny od panującej mody. Zimą nosili czapki futrzane i rogatywki, w dni odświętne – kapelusze. Najstarsze miały duże ronda i półkoliste główki. Po wojnie Biskupianie zaczęli nosić czarne pilśniowe kapelusze, takie jakie były dostępne w handlu. Kapelusze, niezależnie od wyglądu, opasywano czarną taśmą lub wstążką. Koszule na lato szyto z fabrycznego płótna, a na zimę z barchanu. Krój koszuli składał się z karczku, do którego doszyty był przód z dużym rozcięciem, tył oraz długie rękawy. Koszulę pod szyją zawiązywano czerwoną lub białą wstążką. Na koszulę często zakładano oddzielny kołnierzyk, chroniący całość koszuli przed ubrudzeniem. Kamizelki – tzw. sukienne westki – szyte były z fabrycznego sukna w kolorze czarnym. Zapinano je na dwa rzędy białych guziczków. Na kamizelę zakładano kaftan – jakę – w kolorze biskupim, o kroju do pasa, również zapinaną na dwa rzędy białych guziczków. Koszule wpuszczano w spodnie. Powszechnie noszonymi były „bryczesy” – bufiaste u góry, u dołu dopasowane do łydki. Najstarsze spodnie były lniane, później pojawiły się płócienne białe oraz sukienne. Wierzchnim okryciem była sukmana z dużą ilością fałd z tyłu, zwana wołoszką, uszyta z czarnej sukiennej tkaniny. Na nogi zakładano wysokie buty z cholewami.
Strój kobiecy składa się z części, które zakładane były w zależności od wieku, stanu cywilnego i pory roku. Różnego rodzaju i wielkości chustki noszone były zarówno przez panienki, jak i mężatki. Najbardziej charakterystyczne to tzw. tureckie, francuskie, pluszowe, czarne . Świątecznym nakryciem głowy zarówno dla mężatek, panien, jak i dziewczynek były kopki, różniące się między sobą krojem. Dziewczynki nosiły czepek uszyty z tiulu, składający się z denka i dwóch szarf do zawiązania. Czepki starszych dziewczyn, oraz mężatek, oprócz denka miały doszyty z tyłu tiulowy okap. Mężatki na czepce zakładały także chusty, które tworzyły tzw. budy. Najstarsze koszule kobiece miały krój przyramkowy i zakładano do nich mocno krochmalone, haftowane ręcznie tiulowe kryzy. Na koszulę zakładano spódnik. Nazywano tak zarówno samą spódnicę, jak i spódnicę z doszytym stanikiem, zwanym sznurówką. Spódnice były mocno marszczone w pasie i wszyte w oszewkę, a u dołu miały po kilka zaszytych zakładek. Często kobiety zakładały kilka spódnic jednocześnie. Pod spód zakładano halki, czyli spódniki spodnie, a jedną z nich była watówka – rodzaj pikowanej halki. Młode kobiety nosiły często kolorowe atłasowe spódniki, tzn. sukienki bez rękawów. Do spódników noszono zapaski z wzorzystych tkanin jedwabnych, żakardowych, atłasowych – jednokolorowe lub w kwiaty, w okresie powojennym malowane ręcznie. Po II wojnie światowej panienki nosiły płócienne zapaski-fartuchy haftowane w kolorowe kwiatuszki z koronkowymi wstawkami.
Starsze kobiety zakładały kaftany – tzw. jaczki. Inne były noszone na co dzień, a inne od święta. Najstarsze były czarne, mocno wcięte w pasie, z dużym kołnierzem. Później noszono czarne atłasowe, o prostym kroju, z doszytą u dołu koronką. Na nogi zakładano białe pończoszki oraz skórzane trzewiki. Każda kobieta starała się mieć biżuterię. Najbardziej cenione były korale prawdziwe, w późniejszym okresie noszono kamieniaki, a następnie sztuczne korale przypominające prawdziwe. Współcześnie strój kobiecy, podobnie jak męski, pełni rolę kostiumu i zakładany jest na szczególne okazje.
Alicja Woźniak
