Alicja Gniazdowska w stroju chazackim, własność Alicja Gniazdowska, autorka Kamila Majerowicz, 2021.

• imię i nazwisko: Alicja Gniazdowska
• rok i miejsce urodzenia: 1969, Poznań
• miejscowość/województwo zamieszkania/tworzenia: Chojno, województwo wielkopolskie
• region: Chazy (pogranicze Wielkopolski i północnego Śląska)
• dziedzina: hafciarstwo
• wykształcenie/wykonywany zawód/czym zajmuje się na co dzień: regionalistka, rękodzielniczka i edukatorka, zootechnik

Kontakt: Chojno 31B, 63-921 Chojno, alicjagniazdowska@op.pl, tel. 691 026 977

Bandki – element stroju chazackiego, własność Alicja Gniazdowska, 2021.

Pochodzi z Poznania. Na teren Chazów po raz pierwszy przyjechała na praktyki w 1993 r., a później na staż hodowlany do Stadniny Koni w Golejewku jako absolwentka Wydziału Zootechniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. Wtedy poznała strój i kulturę chazacką, które ją zafascynowały. Haftować potrafiła już od dziecka, ponieważ nauczyła ją tego jej babcia, która wykonywała sztandary i ornaty dla Ars Christiana w Poznaniu. Pani Alicja zna takie techniki hafciarskie jak: haft płaski, krzyżykowy, angielski, richelieu. Jak przyznaje, hafciarstwo jest jej pasją i odskocznią od trudów dnia codziennego. Haftować na tiulu nauczyła się z kolei od Beaty Kabały z Krobi – znanej kopczarki z Biskupizny, a później technikę tę doskonaliła u pani Musielakowej z okolic Rawicza. W 2014 r. wzięła udział w warsztatach hafciarskich „Etnodizajn dla każdego” w Muzeum Ziemi Rawickiej i po nich zaczęła wykorzystywać haft do tworzenia przedmiotów użytkowych, inspirowanych kulturą ludową, ale i nanosić haft chazacki na fartuchy, bandy, czepce i kryzy. Obecnie haftuje najczęściej na tiulu, ale też na batyście i płótnie.

Fartuch panny – element stroju chazackiego, własność Alicja Gniazdowska, 2021.

Czepek, będący elementem stroju chazackiego, wykonuje na tiulu. Zwykle haftuje na bawełnianym tiulu czeskim, który ma nieco większe oczka (dawne elementy stroju wykonywano na drobnym, obecnie niemieckim tiulu). Najpierw przygotowuje podkład, fastryguje i przypina materiał do wzoru na papierze. Następnie zaznacza kontury wzoru, które będzie wykonywać, naciąga narysowany wzór na tamborek lub na ramę do tkania i haftuje. Do haftu wykorzystuje dwie nici, ponieważ najczęściej na czepcach występował haft dwunitkowy, ale i niekiedy jednonitkowy. Kolejnym etapem jest wykonanie band, których brzegi obrabia ściegiem dzierganym lub przyszywa do nich koronki. Gotowe elementy czepca chazackiego moczy i usztywnia w krochmalu ziemniaczanym. Następnie prasuje je żelazkiem z nawilżaczem lub przez bawełniany, batystowy materiał. Z kolei kryzę krochmali dwa lub nawet trzy razy, aby osiągnąć odpowiedni stan jej usztywnienia. Na koniec doszywa do kryzy stójkę i guzik. Czepków nie układa jednak sama, dlatego współpracuje w tym zakresie z Izabelą Gbór z Bukówca Górnego. Jak przyznaje, wykonanie band o długości ok. 70 cm zajmuje jej od czterech do pięciu dni, haftu na czepku od trzech do czterech dni, kryzy cztery dni, a fartucha – tydzień. Przygotowuje tylko haftowane elementy stroju chazackiego. Dotychczas haftowała dla Zespołu Wisieloki z Szymanowa i dla Zespołu Regionalnego Chojnioki.

Czepek z bandkami – element stroju chazackiego, własność Alicja Gniazdowska, 2021.

Wzory czerpie m.in. ze starych czepków chazackich zdeponowanych w Muzeum Etnograficznym, Oddziału Muzeum Narodowego w Poznaniu oraz Muzeum Okręgowego w Lesznie. Przenosi je na kalkę techniczną i to stanowi dla niej podstawę do dalszych prac. Dotychczas korzystała z Katalogu wzorów haftów występujących na terenie Chazów wydanego w latach 80. XX w. A obecnie wykonuje też te z nowego katalogu wzorów hafciarskich z 2020 r., wydanego w ramach projektu „Z głowy prababci – czepki, kopki, klapice…” dla Muzeum Okręgowego w Lesznie.

Filiżanki z motywem haftu chazackiego, własność Alicja Gniazdowska, 2019.

Oprócz haftowania elementów stroju ludowego zajmuje się etnodizajnem – wykonuje torby, ceramikę, a w okresie pandemii również maseczki ochronne z motywami haftu chazackiego. Swoje prace prezentuje oraz sprzedaje podczas Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą. Ponadto ma swoje stoisko na różnego rodzaju jarmarkach produktu lokalnego, podczas „Żywego Skansenu w Dziekanowicach” w Wielkopolskim Parku Etnograficznym czy Nocy Muzeów. Na tego rodzaju wydarzenia zawsze zakłada chazacki strój ludowy, podobnie jak na pulteram związany z obrzędowością okołoweselną. Element stroju – piekielnicę (spodnią spódnicę) nosi także podczas wydarzeń kulturalnych w swojej gminie (uszyła ją na własne potrzeby i zajęło jej to 1,5 miesiąca).

Torebka z haftem chazackim, własność Alicja Gniazdowska, 2017.

Prowadzi różnego rodzaju warsztaty, m.in. hafciarskie dla dorosłych w ramach projektu „Czepki, kopki, klapice” dla Muzeum Okręgowego w Lesznie czy w Muzeum Ziemi Rawickiej w Rawiczu. Ponadto wykorzystuje stare wzory haftu chazackiego, ale w nowych ujęciach. Dlatego prowadzi też zajęcia dla dzieci i młodzieży w szkołach, podczas których prezentuje projekt własnych kolorowanek ze strojem chazackim czy papierowych laleczek, które można ubierać w poszczególne elementy stroju, ale też pokazuje jak nanosić motywy haftu chazackiego na torby bawełniane, na kieliszki do jajek, ceramikę użytkową czy nawet na latawce. Zajęciom tym zawsze towarzyszy jej opowieść o mikroregionie – Chazach. Działa też aktywnie w Stowarzyszeniu „Co sie to porobi”. Wspiera też Regionalny Zespół „Chojnioki” z Chojna.

Maseczki z motywem haftu chazackiego, własność Alicja Gniazdowska, 2021.

Nagrody i wyróżnienia (wybrane)

• 2019 – nagroda w VII Edycji Konkursu na Haft i Koronkę w Szamotułach za stworzenie kolekcji toreb i torebek z haftem szamotulskim

 Bibliografia

Gniazdowska A., Edukacja regionalna dzieci w oparciu o chazacki strój ludowy z okolic Chojna, w: Współczesna  problematyka badań nad strojami ludowymi, red. A.W. Brzezińska, A. Paprot-Wielopolska, M. Tymochowicz, t. 48, Wrocław 2018, s. 161–167.

 

Opracowanie: Aleksandra Paprot-Wielopolska