Agnieszka Pawlitko
imię i nazwisko: Agnieszka Pawlitko
rok i miejsce urodzenia: 1985 r. w Cieszynie
miejscowość/województwo zamieszkania/tworzenia: Cieszyn, woj. śląskie
region: Śląsk Cieszyński
dziedzina: hafciarstwo, krawiectwo
wykształcenie/wykonywany zawód/czym zajmuje się na co dzień: etnolog, artysta plastyk, pracownik Cieszyńskiego Ośrodka Kultury „Dom Narodowy” w Cieszynie, nauczyciel w Uniwersyteckim Liceum Plastycznym w Cieszynie
Kontakt: tel. 606 515 727, e-mail: agnieszkapawlitko@gmail.com
Agnieszka Pawlitko, fot. z archiwum Agnieszki Pawlitko
Agnieszka Pawlitko pochodzi z Cieszyna, jest artystką i etnolożką. Haftowania nauczyła się w domu, od swojej mamy. Kiedy miała 7 lat haftowała już obrazki haftem krzyżykowym i płaskim. Jej dziadkowie byli działaczami regionalnymi na Żywiecczyźnie. W wieku 18 lat zaczęła się interesować lokalnymi tradycjami. Zapisała się do Zespołu Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej im. Jadwigi Marcinkowej, a następnie zaczęła studiować etnologię na Uniwersytecie Śląskim w Cieszynie, gdzie napisała pracę magisterską o żywotku cieszyńskim. Było to impulsem do wykonania pierwszej sukni cieszyńskiej. Spotkała się z kilkoma twórczyniami, od których nauczyła się haftowania żywotków. W 2022 r. w ramach stypendium „Mistrz-Uczeń” finansowanego przez Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi zgłębiała tajniki haftu na żywotkach z wybitną hafciarką Małgorzatą Borkowską. W wyniku tej współpracy powstało kilka sukni.
Agnieszka Pawlitko podczas wykonywania żywotka, fot. z archiwum Agnieszki Pawlitko
Podczas swojej pracy korzysta ze wzorów z zachowanych eksponatów – w tym celu również sama od kilku lat kolekcjonuje żywotki. Stara się poznawać kolejne techniki i wykonuje hafty w różnych stylach, które były popularne wśród kobiet mieszkających na Śląsku Cieszyńskim w różnych okresach. Są to zarówno żywotki z haftem złotym, jak i kolorowym. Jej ulubionymi są złote i srebrne hafty.
Agnieszka Pawlitko korzysta z dawnych wzorów, ale wypracowała również swój własny styl. Jak podkreśla, przy tworzeniu żywotka należy pamiętać o tradycji i jedynie delikatnie ją przetwarzać.
Żywotek wykonany przez Agnieszkę Pawlitko, fot. z archiwum Agnieszki Pawlitko
Zanim rozpocznie się haftowanie żywotka, należy go zaprojektować. Na tym etapie dobierana jest kolorystyka nici, a także forma koralików czy cekinów. Odpowiednie materiały, nici czy aplikacje pasmanteryjne są trudno dostępne, dlatego twórczyni zajmuje się również ich poszukiwaniem w sklepach, gdyż osoby zamawiające żywotek najczęściej nie mają wiedzy o tym, gdzie można takie znaleźć. Poszukiwania mogą trwać nawet kilka miesięcy, dlatego często kupuje wiele elementów na zapas. Żywotki nie tylko haftuje, ale również je składa i zszywa, natomiast dół sukni wykonuje dla niej krawcowa Helena Lipowska z Brennej.
Innymi elementami, które wykonuje, są czepce do stroju Górali Śląskich oraz stroju cieszyńskiego. Zajmuje się również haftem beskidzkim (istebniańskim), haftuje koszule męskie i kobiece (kabotki). Stworzyła dwa pytle (wzorniki) haftu beskidzkiego. W 2011 r. otrzymała wyróżnienie za haft w konkursie „Heklowanie i wyszywane – konkurs koronki koniakowskiej i beskidzkiego haftu krzyżykowego”, a w 2019 r. drugie miejsce za haft w konkursie na koronkę koniakowską i beskidzki haft krzyżykowy.
Wzór haftu beskidzkiego, fot. z archiwum Agnieszki Pawlitko
Ważne jest dla niej poznawanie dawnych technik od żyjących depozytariuszy, aby móc je udokumentować, a także przekazać następnym pokoleniom. Brała udział w wielu warsztatach, np. robieniu czepców metodą igiełkową w Istebnej. Obecnie uczy się wykonywać „kocki”, czyli chusty odziewacze na kursie w Wiśle.
Czepiec koronkowy, fot. z archiwum Agnieszki Pawlitko
Agnieszka Pawlitko często nosi strój, zarówno prywatnie, jak i w pracy. W Domu Narodowym w Cieszynie, gdzie pracuje, utworzyła Centrum Folkloru Śląska Cieszyńskiego. Podczas różnych imprez czy wyjazdów, gdzie promuje miasto i lokalny folklor, nosi zarówno strój cieszyński, jak i beskidzki.
Oprócz szycia strojów tradycyjnych od czasu do czasu wykonuje również biżuterię inspirowaną wzorami ze strojów ludowych, szczególnie haftem istebniańskim. Zajmuje się również malarstwem, jej obrazy często inspirowane są strojem cieszyńskim i Górali Śląskich, a także innymi regionami. Prowadzi stronę facebookową „Etnolog Na Tropie”, gdzie propaguje folklor poprzez zamieszczanie zdjęć i informacji ciekawostek ze swoich podróży.
Biżuteria inspirowana wzorami z żywotka, fot. z archiwum Agnieszki Pawlitko
Bibliografia:
Artykuł w „Zwrocie”
Artykuł w „Kronice Beskidzkiej”
https://beskidzka24.pl/agnieszka-pawlitko-prezentuje-cieszynskie-akcenty/
Strona na facebooku „Etnolog Na Tropie”
Film o stroju cieszyńskim na kanale „Wystrój się w strój”
https://www.youtube.com/watch?v=JIinCHfFHvk
Centrum Folkloru Śląska Cieszyńskiego
https://www.facebook.com/CentrumFolkloru
Opracowanie: Tymoteusz Król