Zofia Jówko przy warsztacie tkackim, fot. M. Machowska 2013.

• imię i nazwisko: Zofia Jówko
• rok i miejsce urodzenia: 1947 r., Komarna
• miejscowość/województwo zamieszkania/tworzenia: Hrud
• region: Południowe Podlasie
• dziedzina: tkactwo
• wykształcenie/wykonywany zawód/czym zajmuje się na co dzień: rolniczka, tkaczka

Kontakt: Hrud 73, 21-500 Biała Podlaska, tel. 503 836 548

 

W jej rodzinie hodowano owce i farbowano ich wełnę, a krosna stały w domu cały rok. Tkactwa nauczyła się obserwując swoją mamę i babcię przy krosnach. Pamięta, że najczęściej wykonywano pasiaki i dywany. Na początku tkała tkaniny dwunicielnicowe. Umiała też tkać tzw. prątki, które miały większe wzory np. gołębie, kwadraty, tulipany, róże i liście dębowe. Ponadto wykonywała szmaciaki i przędła na kołowrotku. Na własne potrzeby tkała do 1964 r. Potem powróciła do niego dopiero w 1997 r., kiedy rozpoczęła współpracę z Pracownią Tkacką Gminnego Ośrodka Kultury w Białej Podlaskiej i nauczyła się tkać perebory (ornament tkacki) od Stanisławy Baj.

Jako jedna z nielicznych tkaczek w Hrudzie potrafi przygotować warsztat tkacki do pracy. W miejscowej Pracowni Tkackiej im. Stanisławy Baj współpracuje z innymi kobietami i razem nawijają nici na wałek, a następnie narzucają nicielnice. Jak przyznaje, przygotowanie warsztatu trwa czasem nawet dwa dni.

W swoich pracach wykorzystuje wzory, które jako tkaczka działająca w pracowni otrzymała od  ówczesnej dyrektorki ośrodka kultury. Razem z koleżankami rozrysowywała je kilka dni na kartce w kratkę, a następnie sprawdzała jak wzór będzie wyglądać po jego wybraniu deseczką. W pracowni ma dostępnych ok. trzydziestu wzorów, wśród nich wykonuje tzw. grabelki, powozelki, lilie, gwiazdki, kwadraciki, kwiatki, prostokąty.

Ornamenty pereborów z pogranicza Południowego Podlasia i Lubelszczyzny, fot. A. Paprot 2013.

Zofia Jówko najczęściej wykonuje tkaniny na białej osnowie z użyciem czarnego i czerwonego wątku. Rzadziej tworzy tkaniny na czarnej osnowie, bo zwykle tka je na specjalne zamówienia. Posłużyły one np. jako inspiracja dla kolekcji ubrań firmy odzieżowej Bialcon z Białej Podlaskiej, wykorzystującej motyw pereborów. W ramach działań promocyjnych Gminnego Ośrodka Kultury w Białej Podlaskiej wykonywała też tkaniny z wątkiem żółtym, niebieskim, granatowym i zielonym oraz na czarnej osnowie np. krawaty oraz pokrowce na telefony, portmonetki, poszewki na poduszki, bieżniki, fartuszki czy rękawiczki

Uważa, że tkactwo jest rękodziełem skomplikowanym i wymagającym. Trzeba być bardzo dokładnym przy wybieraniu  wzoru. Przez długi czas nie posiadała w domu wielu prac z pereborami i tkała tylko w pracowni. Od kilku lat ma własny warsztat tkacki, który dostała od sąsiada. Od tego czasu częściej tka w domu niż w pracowni. Zgłaszają się do niej osoby, które zamawiają perebory jako elementy stroju ludowego np. przyramki, wstawki na mankiety i na stójki w koszulach. Często wykonuje długie tkaniny – pasy pereborów na potrzeby zespołów, które zamawiają stroje ludowe dla swoich członków. Tworzyła stroje m.in. dla zespołów z Białegostoku, Rzeszowa i Wieliczki. Natomiast fartuchy i spódnice wykonuje całościowo na krosnach. Swój własny strój ludowy, inspirowany strojem podlaskim (nadbużańskim), tkała i szyła samodzielnie po zakończeniu kursu u Stanisławy Baj. Obecnie zakłada go na występy Zespołu Obrzędowo-Śpiewaczego z Hruda, do którego należy, oraz podczas imprez okolicznościowych w regionie np. dożynek, jarmarków.

W Pracowni Tkackiej prowadzi pokazy z uprawy i czesania lnu, ale przede wszystkim z  tkactwa. Biorą w nich udział goście z kraju np. z Warszawy i zagranicy np. z Niemiec, Belgii, Francji. Uczestniczy w różnego rodzaju jarmarkach i festynach. W 2007 r. we francuskim Niort brała udział w pokazach pracowni tkackiej podczas Targów Międzynarodowych. Jej prace regularnie są prezentowane na wystawach organizowanych przez GOK w Białej Podlaskiej. Od wielu lat prezentuje swoje prace w pracowni w Hrudzie podczas corocznego konkursu tkackiego. Zdobyła w nim wiele nagród.

Bieżnik wykonany przez Zofię Jówko, fot. M. Machowska 2013.

Nagrody i wyróżnienia (wybrane)

2007 – I miejsce w dziedzinie tkactwa na Przeglądzie Sztuki Ludowej organizowanej w Sławatyczach przez Lokalną Grupę Działania z Międzyrzeca Podlaskiego;

2007 – złoty medal „Zasłużony dla Powiatu Bialskiego za 10-letnią działalność w Pracowni Tkackiej im. Stanisławy Baj w Hrudzie;

2016 – „Perebory – nadbużańskie tradycje tkackie” wpis na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

2019 – Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w Ogólnopolskim Konkursie „Tkanina Ludowa” w Białymstoku.

 

Bibliografia

Brzezińska A.W., Paprot A., Tymochowicz M., Klocki, snutki, perebory. Tradycyjne rękodzieło wobec wyzwań współczesności, Atlas Polskich Strojów Ludowych, t. 44, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 2015.

Pracownia Tkacka im. Stanisławy Baj w Hrudzie, https://gokbp.pl/hrud/pracownia-tkacka-w-hrudzie/

Opracowanie: Aleksandra Paprot-Wielopolska