Stanisława Kowalewska w stroju ludowym, fot. A. Paprot 2013.

• imię i nazwisko: Stanisława Kowalewska

• rok i miejsce urodzenia: 1944

•  miejscowość/województwo zamieszkania/tworzenia: Nowy Holeszów, województwo lubelskie

• region: Lubelszczyzna

• dziedzina: tkactwo, krawiectwo ludowe

• wykształcenie/wykonywany zawód/czym zajmuje się na co dzień: tkaczka

Kontakt: Nowy Holeszów 9, 22-220 Hanna, tel. 693 062 045, perebor@wp.pl

Ornamenty pereborów z pogranicza Południowego Podlasia i Lubelszczyzny, fot. A. Paprot 2013.

Od urodzenia jest związana z Nowym Holeszowem na Lubelszczyźnie. Tkactwa zaczęła uczyć się już w wieku 14 lat od swojej matki – Marii Czerwonki,  która należała do Stowarzyszenia Twórców Ludowych oraz babki. Dzięki nim poznała występujące w regionie techniki tkackie i wzory. Natomiast od ciotki – Stanisławy Baj – nauczyła się tkania pereborów – ornamentów tkackich charakterystycznych dla obszaru występowania stroju włodawskiego i nadbużańskiego. Obie gromadziły  stare koszule i ręczniki z sąsiedztwa, i to z nich czerpały tradycyjne wzory.Początkowo wykonywała płótno na prześcieradła, worki i chodniki-szmaciaki, a później zaczęła tkać bardziej precyzyjne tkaniny jak np. narzuty i dywany. Kowalewska swój początek przygody z pereborami datuje na 1964 r. W międzyczasie zajmowała się prowadzeniem z mężem gospodarstwa rolnego i wychowywaniem dzieci, ale zawsze starała się znaleźć czas na tkanie. 

Ornamenty pereborów z pogranicza Południowego Podlasia i Lubelszczyzny w formie zakładek do książek,  fot. A. Paprot 2013.

Swój pierwszy warsztat tkacki odziedziczyła po mamie i używa go do dziś. Ma on blisko 100 lat. Posiada jeszcze dwa inne – nowsze warsztaty ludowe. Od ponad 20 lat zajmuje się już wyłącznie tkaniem pereborów. Do tkania wykorzystuje bawełniane nici fabryczne i nici lniane. Wykonuje dwu-, cztero- i sześcionicielnicowe sploty tkackie(rządkowy, zwykły, rypsowy, diagnoalny?).Najczęściej wykonuje wzory z użyciem nici w kolorze, czerwonym, bordowym i granatowym, zachowując kolorystykę  charakterystyczną dla regionu. Perebory charakteryzują się układem pasowym (kolorowy wątek), który biegnie poprzecznie do nici osnowy. Kowalewska wykonuje wzory zwarte i symetryczne, z wyróżniającym się pasem środkowym, gdzie umieszczone są duże wzory geometryczne, a po jego obu stronach znajdują się węższe pasy. Na jej pereborach występują też gładkie prążki w jednym kolorze, linie łamane, przerywane, kropki, czasami pojawiają się też motywy kwiatów, ale też gwiazdy złożone z rąbów.

Uczestniczka szkolenia przy warsztacie tkackim Stanisławy Kowalewskiej, fot. A. Paprot 2013.

Stanisława Kowalewska obecnie wykonuje perebory na zamówienia zespołów ludowych, jako elementy strojów ludowych, a na sprzedaż tka także krajki, fartuchy, serwety i zakładki do książek, które sprzedaje na różnego rodzaju kiermaszach i jarmarkach. Tka w czasie wolnym, a jej ulubioną porą dnia na tego typu prace jest wieczór.Od 1989 r. bierze udział w konkursach organizowanych przez muzea i domy kultury. Współpracuje z Nadbużańskim Uniwersytetem Ludowym w Husince. Jest też trzykrotną stypendystką Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Prowadzi szkolenia i warsztaty tkackie swojej pracowni i na zaproszenie różnych instytucji i organizacji, np. w Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie, gdzie zrealizowała projekty: „Ratujmy ginące zawody, „Muzeum w szkole”, „Poznajemy dziedzictwo kulturowe regionu”. W ramach współpracy z Muzeum Południowego Podlasia w Białej Podlaskiej zrealizowano z jej udziałem sesję fotograficzną, podczas której pokazano etapy pracy tkaczek. Zdjęcia były prezentowane potem podczas wystawy „Re: interpretacje. Idee z odzysku”.

Ma strój ludowy, który wykonała sama, w tym koszulę, spódnicę i zapaskę tkaną wzorem pereborów podlaskich. Zakładam go na różnego rodzaju kiermasze, wystawy i jarmarki.

Ornamenty pereborów z pogranicza Południowego Podlasia i Lubelszczyzny, fot. A. Paprot 2013.

Przynależność

• od 1990 r. Stowarzyszenie Twórców Ludowych;
• członkini Stowarzyszenia Twórców Kultury Nadbużańskiej im. Janusza Kalinowskiego we Włodawie.

 

Nagrody i wyróżnienia (wybrane)

• 1988 – Srebrny Krzyż Zasługi 
• 1989–1999 – corocznie pierwsza nagroda w konkursie „Sztuka Południowego Podlasia” organizowanym przez muzeum w Białej Podlaskiej, Łukowie i Siedlcach;
• 1990 – za zasługi dla województwa Biała Podlaska;
• 1996 – Zasłużony Działacz Kultury;
• 2002 – pierwsza nagroda podczas Przeglądu Rękodzieła Lubelszczyzny w Lublinie organizowanym przez Zarząd Fundacji Cepelia Polska Sztuka i Rękodzieło w Warszawie;
• 2009 – pierwsza nagroda w IV Konkursie Europejskiej Sztuki Ludowej organizowanym przez Muzeum Częstochowskie;
• 2009 –honorowa odznaka „Zasłużony dla Kultury Polskiej”;
• 2010 – nagroda w konkursie „Tradycja i współczesność – perebor w dolinie Bugu i Krzyny” organizowanym podczas Europejskich Dni Dziedzictwa przez Gminny Ośrodek Kultury w Białej Podlaskiej;
• 2013 – Nagroda im. Oskara Kolberga w kategorii: twórczość plastyczna, zdobnictwo, rękodzieło i rzemiosło ludowe, folklor muzyczno-taneczny;
• 2016 – perebory – nadbużańskie tradycje tkackie wpisane na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

 

Bibliografia

Brzezińska A.W, Paprot A., Tymochowicz M., Klocki, snutki, perebory. Tradycyjne rękodzieło wobec wyzwań współczesności, Atlas Polskich Strojów Ludowych, t. 44, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 2015.

Mikszta A., Stanisława Kowalewska,https://www.nagrodakolberg.pl/laureaci-stanislawa_kowalewska

 

Opracowanie: Aleksandra Paprot-Wielopolska