Bożena Żygadło, archiwum prywatne B. Żygadło.

• imię i nazwisko: Bożena Żygadło
• rok i miejsce urodzenia: 1965 r. w Dzierżoniowie
• miejscowość/województwo zamieszkania/tworzenia: Jaźwina, gm. Łagiewniki, pow. Dzierżoniów, woj. dolnośląskie
• region: Dolny Śląsk
• dziedzina: hafciarstwo
• wykształcenie/wykonywany zawód/czym zajmuje się na co dzień: technik ekonomista (księgowa), kierownik Zespołu Górali Czadeckich „Pojana” z Piławy Dolnej, prezeska Stowarzyszenia Przyjaciół Pojany

Kontakt: pojana1@o2.pl

Koszula wzorowana na tych z Pojana Mikuli, archiwum prywatne B. Żygadło.

Bożena Żygadło urodziła się w Dzierżoniowie, ale jej rodzina pochodzi z Bukowiny rumuńskiej, na którą niegdyś emigrowali Górale Czadeccy za lepszym życiem i założyli tam wieś Pojana Mikuli. Po II wojnie światowej jej rodzina i członkowie tej społeczności przyjechali w 1946 r. na tzw. Ziemie Odzyskane, które znalazły się w granicach Polski. Ich transport trafił na Dolny Śląsk. Mama Bożeny Żygadło – Anna Kucharek (ur. 1935 r. w Pojana Mikuli) wyniosła umiejętności hafciarskie ze swojego domu rodzinnego, gdzie na ścianach było zawieszonych mnóstwo makatek wykonywanych haftem płaskim, na których znajdowały się sentencje o charakterze świeckim i religijnym z powinszowaniem dla domu. Kilka lat po przyjeździe do Polski, bo w 1958 r., przesiedleńcy założyli Zespół Górali Czadeckich „Pojana”. Wówczas w zespole było ok. 60 osób i każda z nich miała jeszcze swój strój ludowy przywieziony z Bukowiny rumuńskiej. Jednak z czasem stroje zaczęły się niszczyć i zużywać. Wówczas Anna Kucharek zaczęła się przyglądać haftom koralikowym, płaskim i krzyżykowym, które znajdowały się na koszulach i fartuchach bukowińskich Górali z Czadcy i sama doszła do tego, jak je wykonywać, a następnie podjęła się wyhaftowania nowych elementów strojów na potrzeby zespołu.

Koszula wzorowana na tych z Pojana Mikuli, archiwum prywatne B. Żygadło.

Bożena Żygadło nauczyła się więc haftować od swojej mamy w latach 80 XX w., gdy pojawiła się potrzeba uzupełnienia strojów dla członków zespołu. Wzory czerpały one ze strojów, które były dostępne na Bukowinie. Obecnie w rodzinie haft koralikowy wykonują jeszcze kobiety z rodziny kuzynki pani Bożeny, a córkom przekazuje ona umiejętności haftu krzyżykowego.

Tzw. plecka, wzór z Pojana Mikuli, archiwum prywatne B. Żygadło.

Najbardziej charakterystycznym elementem koszul Górali Czadeckich, które wykonuje pani Bożena są tzw. plecka, czyli naramienne ozdoby zrobione z haftu koralikowego. Takim haftem wykonuje też „piesek”, czyli stójkę, którą łączy się z dziordanem, wykonanym również metodą koralikową. Ponadto haftem krzyżykowym ozdabia mankiety w koszuli damskiej, które znajdują się przy rękawach wykończonych falbanką z koronką. Fartuch z kolei wyszywa haftem płaskim w motywy kwiatów i liści. W stroju męskim haftem krzyżykowym wykonuje stójkę koszuli wraz z jej rozcięciem oraz rękawy. Wśród najpowszechniejszych wzorów można wyróżnić motyw róży, lilii, stokrotek i margerytek.

Tzw. plecka, wzór z Pojana Mikuli,archiwum prywatne B. Żygadło.

Pierwsze koraliki, którymi haftowała Bożena Żygadło z mamą, były przywiezione z Rumunii. Potem kupowały je też w Czechach, a od kilku lat kupują malutkie koraliki dostępne w Polsce, np. w Żywcu. Koraliki są różnokolorowe, a do haftowania potrzebna jest cieniutka igła (powinna być równa, bez wypukłego ucha), kawałek materiału, na który nanoszony jest haft i który później jest doszywany do koszuli – jest to trochę grubsza bawełna. Tło płótna powinno być jednolite, bo na nim wyszywa się zwykle kwiat. Do haftowania potrzebna jest cienka, biała, mocna, bawełniana nić.

Tzw. plecka zaprojektowane przez Bożenę Żygadło, archiwum prywatne B. Żygadło.

Haft koralikowy wykonuje się podobnie na wzór haftu krzyżykowego – jest tylko jeden splot, czyli nie powraca się igłą. Koralik nakłada się na igłę i zygzakiem, rzędami przeszywa się kolejne koraliki na „pleckach”. Trzeba koniecznie pilnować kolorów koralików. Wzór zakończony jest  ząbkami. Bożena Żygadło tworzy też wzory własne „plecków” na bazie kwiatów i liści, choć jak przyznaje, nie zna ich symboliki. Wzory przenosi też z obrusów, ponadto tworzy i haftuje obrusy. Wzór przenosi w formie krzyżyków na papier milimetrowy, a potem odrysowuje go przez kalkę na kawałku materiału.

Koszula z wzorem zaprojektowanym przez Bożenę Żygadło, archiwum prywatne B. Żygadło.

Obecnie zajmuje się gównie haftowaniem „plecków” tylko do koszul damskich, co zajmuje ok. 2 tygodni przy haftowaniu ich przez 2–3 h dziennie. W przypadku haftu krzyżykowego np. w koszuli męskiej, wykonanie wzoru zajmuje ok. 5 godzin.

Bożena Żygadło w domu posiada oryginalne „plecka” z Bukowiny i drugie wzorowane na nich. Ma własny komplet stroju, który nosi w ramach działalności zespołu, na jubileusze parafialne, wydarzenia samorządowe, ale i inne uroczystości świeckie i kościelne. Podkreśla, że zakłada go również prywatnie razem z innymi osobami ze społeczności Górali Czadeckich.

Nie wykonuje przedmiotów inspirowanych haftem koralikowym i krzyżykowym Górali Czadeckich przybyłych z Bukowiny rumuńskiej, ale myślała o tym, by kiedyś poprowadzić warsztaty z haftowania chusteczek, którymi niegdyś dziewczęta obdarowywały swoich wybrańców serca.

Tzw. plecka wykonane przez matkę Bożeny Żygadło – Annę Kucharek, archiwum prywatne B. Żygadło.

Przynależność

• od 1983 r. członkini Zespół Górali Czadeckich przy Bibliotece Publicznej Gminy Dzierżoniów im. W. Reymonta w Mościsku; od 2008 r. kierowniczka zespołu;
• od 2014 r. członkini i prezeska Stowarzyszenia Przyjaciół Pojany;
• Koło Gospodyń Wiejskich Jaźwina.

Opracowanie: Aleksandra Paprot-Wielopolska