Region pszczyński posiadał największe na Górnym Śląsku tradycje haftu białego. Tu też osiągnął on niezwykle wysoki stopień rozwoju. Haft biały pojawiał się na kabotkach, czepidłach i zopasach, czasem także na halkach i na koszulach męskich. Motywy najczęściej używane w tym rodzaju zdobienia to kompozycje roślinno-geometryczne (z przewagą tych pierwszych). Dość chętnie łączono haft płaski z elementami dziurkowanymi, z tym że dziurki ozdabiano są tzw. pajączkiem.

XIX-wieczne elementy stroju pszczyńskiego (czepidła, ślubne kabotki, oplecki) ozdabiano także haftem kolorowym. Czepiec ślubny, w przeciwieństwie do czepców mężatek, wykonywany był z dwóch części – usztywnionej sukiennej płaszczyzny górnej oraz części bocznej (przeważnie z koronki). Płaszczyzna górna w kształcie zbliżonym do prostokąta stanowiła miejsce kompozycji hafciarskiej. Haftowano nićmi jedwabnymi. Najczęstszym motywem zdobniczym był tu zagęszczony układ kwiatów. Z kolei oplecki haftowano zazwyczaj włóczką wełnianą. Kompozycje zdobnicze zajmowały ich tylną część (połać pleców) oraz dwie przednie części tworząc symetryczne formy.

Wyobraźnia wiejskich hafciarek z regionu pszczyńskiego osiągała duży stopień oryginalności, mimo zapożyczeń ze wzorów miejskich, dworskich i wpływów tekstyliów liturgicznych. Agnieszka Dobrowolska dowodziła nawet, że pszczyńskie hafty białe oparte były w przeważającej mierze na wzornikach z XIX–wiecznych żurnali francuskich. Fartuchy zdobiono motywami inspirowanymi obrusami ołtarzowymi (kłosy, winogrona), inne nawiązywały do rokokowych wzorów występujących w wystroju pałacu pszczyńskiego. Można odnaleźć także sporo analogii do zdobnictwa ówczesnych mebli (np. malowane szafy i skrzynie). Najbardziej charakterystyczne były fartuchy wykonane z białego płótna lub tiulu, na których dekoracja hafciarska mieściła się w szerokim poziomym pasie lub przybierała postać tzw. korony zajmującej trzy boki fartucha. Natomiast większość tzw. zopasek pisiatych haftowana była białym ornamentem roślinnym, biegnącym pasowo w ich dolnej części. Troczki przeznaczone do zawiązywania także czasem zahaftowywano. Główna kompozycja haftu miała zasadniczo dwie odmiany: pierwsza, starsza to haft w postaci szerokiego poziomego pasa u dołu zopaski – od najskromniejszej kompozycji, jaką jest pojedynczy rytm motywu kwiatka z liśćmi, po rozbudowane nawet grubości trzydziestocentymetrowej pasy wypełnione bogatym zestawem motywów roślinnych. Druga odmiana to wspomniana korona, w której haft wypełnia dolną cześć oraz boki zopaski. Najpiękniejsze przykłady tego typu zopasek spotykano w Kobiórze, Bojszowach, Pszczynie, Woli. Kompozycja tych haftów budowana była dość swobodnie. Część dolna była z reguły szeroka, a boczne zwężały się ku górze. Najczęściej spotykane w tym przypadku były hafty białe, drugim chętnie używanym kolorem był granatowy zestawiony czasem z niebieskim. W kilku zaledwie znanych wypadkach mamy do czynienia z innym kolorem.

Magdalena Toboła-Feliks