STROJE Z OKOLIC BIELSKA PODLASKIEGO I HAJNÓWKI
Historia stroju
Tradycyjne stroje noszone przez ludność zamieszkującą obszary obecnych powiatów bielskiego i hajnowskiego oraz niewielką część powiatu białostockiego przynależą obecnie do województwa podlaskiego. Powiaty te leżą w południowej części województwa, na Równinie Podlaskiej i stanowią część historycznego Podlasia. Po trzecim rozbiorze Polski zostały włączone do Rosji jako obwód białostocki i do1915 r. stanowiły część guberni grodzieńskiej. Leżały zatem w granicach monarchii rosyjskiej, co pociągnęło za sobą wiele konsekwencji gospodarczych, kulturowych i historycznych. Stało się także przyczyną bieżeństwa roku 1915, które według wielu badaczy dotknęło 80% ludności mieszkającej na wschód i południe od Białegostoku. Przesiedlenie tamtejszej ludności na ziemie Imperium Rosyjskiego przyniosło niewyobrażalne straty zarówno ludzkie jak i gospodarcze. W latach 1918-1923 mieszkańcy tych ziem powracali do spalonych wsi, często pozbawieni jakichkolwiek środków do życia.
Wyznaczenie północnego i zachodniego zasięgu występowania interesującego nas stroju jest bardzo trudne. Umowna północna granica tego regionu omija Suraż, biegnąc na południowy zachód od niego i dalej wzdłuż lewego brzegu Narwi dochodząc w jej dolnym biegu do obecnej granicy z Białorusią. Natomiast zachodnia granica zasięgu tego ubioru biegnie od Suraża, mija Brańsk i dalej podąża na południe wzdłuż rzeki Nurczyk by dotrzeć do terenów położonych na wschód od Siemiatycz. Tam skręca gwałtownie na wschód, dochodząc do granicy państwowej i tworząc krawędź południową interesującego nas obszaru. Przebieg granicy wschodniej pokrywa się z granicą państwową z Republiką Białorusi.
Obszary te mają charakter głównie rolniczy. Zasiedla je ludność, która nie do końca właściwie określana jest mianem Białorusinów. Naukowcy dzielą ją na trzy grupy. Są to Polacy wyznania rzymsko-katolickiego, Polacy prawosławni i Białorusini prawosławni. W każdej z tych grup część populacji mówi gwarą białoruską, północno-ukraińską lub mieszaną białorusko-ukraińską, z tym że Polacy gwary te określają mianem „tutejszych”.
Ogólna charakterystyka stroju
Ubiór tradycyjny, mimo zniszczeń i strat jakie przyniosło bieżeństwo i I wojna światowa, noszono na tym terenie jeszcze dość powszechnie w połowie okresu międzywojennego. W tym okresie jego poszczególne elementy, głównie odzież wierzchnią, zaczęły zastępować wyroby fabryczne. Pewne elementy stroju tradycyjnego, szczególnie koszule, zapaski, kożuchy i obuwie starsi ludzie donaszali jeszcze w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku.
Noszone w okolicach Bielska Podlaskiego i Hajnówki ubiory były proste, w większości szyte z lnianych i wełnianych tkanin samodziałowych, jako że tkactwo na tych terenach było bardzo powszechne i silnie rozwinięte.
Stroje męskie
Strój męski na tych terenach nigdy nie był efektowny, zawsze utrzymany w ciemnej tonacji i bazujący na prostych krojach. Generalnie pozbawiony był ozdób za wyjątkiem haftów na koszulach. Pierwotnie szyto go wyłącznie nie z samodziałów lnianych i wełnianych. Już po I wojnie światowej miejsce tradycyjnych ubiorów zaczęto powszechnie zastępować odzieżą naśladującą mundury wojskowe i tanią odzieżą produkcji fabrycznej.
Ubiór noszony przez mężczyzn na tym terenie od ostatnich dekad XIX w. po lata 30. XX w., w swej wersji podstawowej i najpopularniejszej składał się z nakrycia głowy, koszuli, spodni, kaftana, kamizelki, okryć wierzchnich oraz obuwia. Nakryciem głowy mogła być rogatywka, futrzana czapka o stożkowatym kształcie, słomiany kapelusz oraz maciejówka z lakierowanym daszkiem lub kaszkiet. Mężczyźni nosili lniane koszule, przepasywane lnianym lub konopnym sznurem, krajką albo rzemiennym paskiem. Ponadto wykonane z samodziału lniane lub wełniane spodnie, kaftany i kamizelki. okrycia wierzchnie. Popularnymi okryciami wierzchnimi były sukmana, palto, kożuch i burka. Na nogi zakładano łapcie lub buty z cholewami.
Stroje kobiece
Efektowniejszym nieco, a na pewno barwniejszym był ubiór kobiecy, w którym hafty zdobiły nie tylko koszule, ale również zapaski. Pierwotnie przeznaczano na niego głównie samodziały, ale już na początku XX w. zapaski i niektóre detale zaczęto szyć także z tkanin fabrycznych.
Na omawianym terenie strój kobiecy był noszony dość powszechnie jeszcze w okresie międzywojennym. W swej wersji podstawowej składał się z wymienionych poniżej elementów. Wszystkie kobiety nosiły koszule z lnianych samodziałów, spódnice i zapaski. W czasie chłodów używały kaftanów oraz takich okryć wierzchnich jak sukmany, kożuchy, palta i różnego rodzaju wełniane chusty. Niezależnie od stanu cywilnego, kobiety przysłaniały głowę chustkami, które mogły być bawełniane, wełniane a niekiedy nawet jedwabne. Były one zarówno gładkie jak i wzorzyste, na tych ostatnich dominowały motywy kwiatowe. Czepki były nakryciem głowy wyłącznie mężatek noszonym od momentu oczepin. Najstarszym typem obuwia noszonym na tym terenie były łapcie, zaś do stroju odświętnego kobiety zakładały różnego typu buty z krótszą lub dłuższą cholewką.
Elżbieta Piskorz-Branekova
