STROJE Z OKOLIC PUŃSKA
Historia
Litwinów i Polaków łączy wiele wieków wspólnej historii, a zamieszkiwane przez nich ziemie często współistniały w tych samych jednostkach administracyjnych i państwowych. Zasadnicze zmiany przyniosła dopiero I wojna światowa i ostateczny upadek carskiej Rosji. Wtedy zarówno Polacy jak i Litwini zaczęli dążyć do utworzenia własnych państw. Za datę powstania suwerennych Litwy i Polski uważa się rok 1918, a granica pomiędzy tymi państwami została wówczas wyznaczona przez Ententę zgodnie z tzw. linią Focha.
Kolejne zmiany terytorialne miały miejsce po II wojnie światowej. W granicach Polski znajduje się obecnie część Suwalszczyzny, której północno-wschodnie krańce zamieszkałe są przez ludność litewską. Największym ośrodkiem tej litewskiej enklawy jest Puńsk, obecnie wieś mająca prawa miejskie w latach 1647-1852, w tej chwili administracyjnie przynależąca do powiatu sejneńskiego województwa podlaskiego.
Ogólna charakterystyka stroju
Pod względem etnograficznym obszar zamieszkany przez Litwinów w granicach Polski stanowi zachodni kraniec litewskiego regionu etnograficznego Dzūkija (Dainawa). Niniejszy tekst nie stawia sobie za cel opisania strojów całego regionu, jest jedynie próbą relacji o ubiorach Litwinów zamieszkujących obszary, leżące obecnie w granicach Polski. Główną podstawą do sporządzenia tego opisu są zachowane elementy stroju z tego właśnie terenu oraz przeprowadzane tam wywiady i w niewielkim stopniu uboga literatura przedmiotu.
Na interesującym nas terenie, tak jak i w całej Dzūkiji, stroje tradycyjne szyte były prawie w całości z różnorakich samodziałów. Dłużej, bo jeszcze w okresie międzywojennym. noszono tam ubiory kobiece. Męskich używano krócej, już pod koniec XIX w. pełniły głównie rolę odzieży codziennej i roboczej.
Stroje męskie
Mężczyźni pod koniec XIX w. używali elementów tradycyjnego ubioru już przede wszystkim jako odzieży roboczej. W swej podstawowej, codziennej wersji składał się on wówczas z lnianej koszuli przepasanej krajką i wypuszczonej na lniane spodnie oraz słomianego kapelusza i łapci, drewnianych klompi lub obijaków. Nie były to jednak wszystkie elementy stroju używane przez mężczyzn w tym okresie, w latach wcześniejszych i późniejszych. Do dawnej odzieży, niekiedy jeszcze sporadycznie zakładanej, a często ciągle jeszcze przechowywanej, należały sukmana (siermięga), burka, kożuch oraz różnorakie futrzane czapki oraz spełniająca wiele funkcji krajka. Natomiast na przełonie XIX i XX w. weszły w modę czapki maciejówki i kaszkiety, koszule o kroju z karczkiem, wełniane samodziałowe spodnie, niekiedy bryczesy oraz kamizelki (o prymitywnym kroju lub wzorowane na modzie miejskiej), marynarki, kurtki oraz palta.
Stroje kobiece
Niniejszy opis dotyczy elementów stroju noszonych od ostatnich dziesięcioleci XIX w. po okres międzywojenny i czasy nieco późniejsze. Omówienie podstawowej wersji stroju jest możliwe na podstawie zachowanych do dziś elementów odzieży i wiadomości pozyskanych w czasie badań terenowych. Ubiór ten składał się z nakrycia głowy odmiennego dla panien (galon) i mężatek (czepek i chustka), koszuli, spódnicy, zapaski, gorsetu, niekiedy kaftanika oraz okryć wierzchnich takich jak sukmana (siermięga) oraz lniane i wełniane płachty; uzupełnienie stroju stanowiło obuwie.
Elżbieta Piskorz-Branekova
