Historia regionu i stroju
Za datę powstania miasta Lipska uznaje się 8 grudnia 1580 r., choć pierwsze wzmianki o osadnictwie na tym terenie pochodzą z 1533 r. i mówią o wsi Wola Lipska. Lipsk to miasto położone w woj. podlaskim, w powiecie augustowskim, między Bagnami Biebrzańskimi a Puszczą Augustowską. Odległość w linii prostej między Lipskiem a Augustowem to około czterdzieści kilometrów. Dystans do Białegostoku to około osiemdziesiąt pięć kilometrów, natomiast Grodno oddalone jest od Lipska o niespełna dwadzieścia pięć kilometrów.
Zaznaczone powyżej uwarunkowania geograficzne, w połączeniu z okresowymi trudnościami w przedostawaniu się przez ostępy puszczańskie na zachodzie i rozlewiska biebrzańskie od południa, słusznie skłaniają ku tezie, że na kształt społeczno-gospodarczy Lipska ogromny wpływ miało Grodno. Od lat sześćdziesiątych XVIII w. na terenie Grodzieńszczyzny zauważana była aktywność gospodarska i przemysłowa Antoniego Tyzenhauza. Dzięki uruchomieniu manufaktur płócien i konfekcji, rozszerzyła się w regionie uprawa i obróbka lnu, a także hodowla owiec. Umiejętności pozyskiwania i obróbki surowca tkackiego, zarówno w zakresie lnu, jak i wełny, były przekazywane z pokolenia na pokolenie. Tkano z nici uprzędzonych z lnu i wełny, a także z kupowanej bawełny. W rezultacie można mówić o samowystarczalności surowcowej w tym zakresie, a także o widocznym wpływie wzorów grodzieńskich w wyrobach rzemieślniczych.
Bardzo trudnym jest pozyskanie obecnie autentycznych eksponatów składających się na lipski strój ludowy, a pochodzących sprzed pierwszej wojny światowej. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest co najmniej kilka. Jedną z nich jest wzrost popularności mody miejskiej i ogólnoeuropejskiej w latach 1905-1914, wzorowanej na stylu grodzieńskim, inną likwidacja parafii katolickiej w Lipsku w roku 1876, a wraz z tym zmniejszenie ilości okazji do zaprezentowania stroju odświętnego. Ponowne ustanowienie parafii nastąpiło w roku 1906 i było połączone ze zgodą na budowę murowanego kościoła. Kolejnym zauważonym powodem była emigracja mieszkańców Lipska i okolicznych wsi do USA w latach 1899-1918 i łączona z tym chęć utrzymania kontaktu z rodziną. Zdarzało się, że polonia amerykańska przysyłała paczki, w których znajdowały się elementy odzieży, a wśród nich bluzki bawełniane, halki czy ozdoby koronkowe, które na stałe włączano do ubioru odświętnego.
Obecnie stroje lipskie można opisać jedynie na podstawie materiałów źródłowych, badań terenowych przeprowadzonych w 1984 r. przez Genowefę Tkaczyk kustoszkę Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, materiałów archiwalnych oraz jego fragmentów i informacji zgromadzonych przez Krystynę Cieśluk. Ponadto ważnym źródłem wiedzy o nich jest literatura oraz zachowane w zbiorach muzealnych i prywatnych obiekty. Na tej bazie można opisać lipski strój zarówno męski jak i kobiecy oraz pokazać różnice pomiędzy ubiorem codziennym i świątecznym. Okres od lat 60. XIX w. do pierwszych dekad XX stulecia, to czas kiedy ubiór kobiecy był jeszcze powszechnie noszony. Męski zaś wyszedł z użycia na przełomie XIX i XX w.
Odniesienie do opracowań dziewiętnastowiecznych
Oskar Kolberg, Dzieła wszystkie. Mazowsze t.5 Kraków 1890
„Niewiasty noszą granatowe, sukienne kaftany, czyli przyjaciółki, długie do kolan, niekiedy na metalowe guziki zapinane. Koszula cienka z wykładanym kołnierzem, w krezy, ściągnięta pod szyją wstążeczką lub spięta spinką. Głowę zawiązują chustką wełnianą, najczęściej czerwona, czasem bez czepca. Na ramionach narzucają wełniany długi szal wzorzysty w różnobarwne kraty i pasy. Spódnica długa, fartuchy perkalowe, zwykle ciemnej barwy. Dziewczęta splatają kosę, przymocowują ją w tyle głowy iglicą, głowę zaś zdobią w wieniec lub kwiaty. Na święto lub na tańce nakładają rząd lub parę rzędów koralików – szklanych paciorków. Na koszulę kładą gorset z klapkami, różnego koloru najczęściej szafirowej barwy. Pod nimi spódniczka jasna, biała blado brunatna lub żółta, perkalowa, a na niej krótszy fartuszek. Na święta obuwają się w trzewiki czarne, skórkowe, na co dzień przy robocie boso chodzą. Dziewki i mężatki zdobią wszędzie szyje bisiorami czyli koralami ze szkła w kilka sznurów, na palec wkładają miedziane lub kościane pierścionki, a w uszy zakładają tombakowe kolczyki.„
Krzysztof Snarski
Elżbieta Piskorz-Branekova
