Czepek, wystawa stała Muzeum Ziemi Augustowskiej, fot. Krzysztof Snarski.
Czepek stanowił odświętne nakrycie głowy kobiet zamężnych. Wykonywany był z cienkich, bawełnianych tkanin fabrycznych. Składał się z osłaniającej głowę czapeczki i dwóch trapezoidalnych wiązań, które zawiązywano w kokardę pod brodą. Brzegi główki czepka obszyte były tzw. riuszką czyli ułożonym w drobne zakładki pasem tej samej tkaniny, z której uszyto czepek. Zarówno główkę czepka jak i jego wiązania zdobiono białym hafem o motywach roślinnych.
Scena uliczna, pocztówka, 1916 r., wyd. Fritz Kraukskopf, Königsberg, ze zbiorów prywatnych.
Chustki były noszone przez kobiety niezależnie od ich stanu cywilnego, z tym, że panny zakładały je wyłącznie w czasie niepogody i do pracy. Najstarszymi i najpowszechniej używanymi były małe chustki płócienne, zwykle gładkie lub zdobione w drobne wzorki, z rzadka kwieciste. Wiązano je najczęściej pod brodą, zaś do pracy na karku.
Szale jedwabne albo adamaszkowe, zwykle wzorzyste, zakładano do stroju wzorowanego na modzie ogólnoeuropejskiej. Kobiety nosiły je niezależnie od stanu cywilnego. Ponadto używano ażurowych, trójkątnych albo kwadratowych chustek wyrobu fabrycznego lub dzianych szydełkiem.
Koszula ze wsi Jaminy, wystawa stała Muzeum Ziemi Augustowskiej, fot. Krzysztof Snarski.
Koszule wierzchnie szyte były z lnianego płótna samodziałowego. Te starszego typu miały krój przyramkowy. Były długie, sięgające prawie do kostek. Często szyto je samodziału w dwóch gatunkach, na widoczną wierzchnią część przeznaczając lepsze płótno, zaś na dolną tzw. podołek gorsze gatunkowo. Początek XX w. to czas nowej mody na koszule o kroju z karczkiem, na kołnierzyku zdobiły je białe haftem o motywach geometrycznych i roślinnych.
Bluzka ze wsi Jaminy, wystawa stała Muzeum Ziemi Augustowskiej, fot. Krzysztof Snarski.
Kobieta w letnim stroju codziennym, fot. Krzysztof Snarski.
Koszula spodnia szyta była z lnianych płócien samodziałowych lub bawełnianych płócien fabrycznych. Mogła mieć dwojaki krój: najstarsze poncho podłużnego, później używane szyto z dwóch płatów tkaniny zszytych wzdłuż dwóch dłuższych boków, do których doszyte były dwa ramiączka. Koszule te pod szyją zdobił biały haft o motywach roślinnych. Zakładano je pod kaftany szyte według mody wzorowanej na ogólnoeuropejskiej.
Komplet z tkaniny kamelowej ze wsi Kamień, wystawa stała Muzeum Ziemi Augustowskiej, fot. Krzysztof Snarski.
Do naszych czasów zachowały się jedynie kaftany szyte według wzorców mody ogólnoeuropejskiej, które noszono je w komplecie ze spódnicami szytymi z klinów, najczęściej kamelowymi. Wykonywane były z miejscowych samodziałów, ale także z tkanin fabrycznych.
Rysunek kaftanika kobiecego, ze zbiorów prywatnych.
Kaftany mogły mieć różne fasony i zdobienia. Zapięcie symetryczne lub asymetryczne umiejscowione na przodach, a niekiedy na plecach. Rękawy proste wąskie lub bufiaste, z mankietami lub bez. Pod szyją owalny podkrój, stójkę albo kołnierz o różnej wielkości i kształcie. Szyte były przez zawodowych krawców.
Spódnica ze wsi Żarnowo, wystawa stała Muzeum Ziemi Augustowskiej, fot. Krzysztof Snarski.
Asortyment noszonych na tym terenie spódnic był bardzo duży i zróżnicowany, choć szyto je prawie zawsze z samodziałów. Te noszone jeszcze pod koniec XIX w. o starszej proweniencji szyto z jednolitego lub zszytego z kilku kawałków przymarszczonego i wszytego w pasek płata tkaniny.
Wzór tkaniny na spódnicę, ze zbiorów prywatnych, fot. Krzysztof Snarski.
Na letnie spódnice przeznaczano gładkie lub wzorzyste tkaniny lniane lub bawełniane, na zimowe zaś pasiaste, kraciaste lub gładkie samodziały wełniane.
Spódnica kamelowa ze wsi Żarnowo, wystawa stała Muzeum Ziemi Augustowskiej, fot. Krzysztof Snarski.
Początek XX w. przyniósł zmianę mody: zaczęto nosić spódnice zwane kamelowymi, szyte z nieparzystej (5-7) lub parzystej (6-8) liczby klinów. Swą nazwę zawdzięczały fabrycznej przędzy zwanej kamelą, dzięki której powstawał połyskliwy samodział. Dolną krawędź spódnic kamelowych zdobiły często naszycia z tasiemek, aksamitek lub pasy aksamitu, a także naszywane na ich przodach ozdobne guziki. Spódnice te noszono często bez zapasek.
Kobieta w zapasce z trzech klinów, Dalny Las, gmina Płaska, powiat augustowski, ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Suwałkach, fot. Marian Pokropek.
Stroje z okolic Augustowa, rys. Wojciech Gerson, 1855, za: Portret Polaków; XIX wiek Stroje regionalne, Proszówki
Płachty płócienne były archaicznym okryciem wierzchnim, które znamy głównie z rysunków Wojciecha Gersona. Sporządzano je z jednego lub dwóch zszytych ze sobą, wzdłuż dłuższego brzegu płatów samodziałowego lnianego płótna. Noszono je zarzucane na ramiona lub głowę. W tej ostatniej wersji okrywały prawie całą postać kobiety.
Chusta wełniana, wystawa stała Muzeum Ziemi Augustowskiej, fot. Krzysztof Snarski.
Chusty wełniane, wyrobu fabrycznego, w dużą regularną kratę składano na pół lub po przekątnej i noszono w ten sam sposób jak płachty. Miały kształt kwadratu o bokach długości ok. 150 cm. i brzegi wykończone frędzlami.
Wojna na wschodzie. Szczodry podoficer, pocztówka z okresu I wojny światowej, ze zbiorów prywatne.