Partnerzy projektu

Nazwa zadania: „Słownik terminologiczny polskich strojów ludowych. Publikacja książki oraz upowszechnienie wyników w Internecie na platformie strojeludowe.net” Wysokość dofinansowania: 816 700,00 zł.
Całkowita wartość zadania: 816 700,00 zł.Celem projektu jest opracowanie „Słownika terminologicznego polskich strojów ludowych” w formie słów kluczowych w układzie gniazdowym. Stworzenie pierwszego tego typu Słownika pozwoli na zaprezentowanie w jednym miejscu większości polskich strojów ludowych, czyli 104 w tym 20 jeszcze nieopracowanych i nieprezentowanych w żadnym wydawnictwie. W pierwszej części ujęte będą zagadnienia związane z procesem wytwarzania ubrań i dodatków, w drugiej – wszystkie elementy z jakich składał się strój kobiecy, męski, dziecięcy z uwzględnieniem podziału na codzienny, świąteczny i obrzędowy. Drugim zadaniem, ściśle związanym z procesem powstawania Słownika, będzie uzupełnienie i poszerzenie o kolejne typy strojów platformy internetowej –„strojeludowe.net”

W zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie znajdują się reprezentatywne kolekcje strojów, tkanin dekoracyjnych i użytkowych, haftów i koronek z całej Polski. Zespół polskich strojów ludowych i tkanin należy do największych tego typu w Polsce. Liczy ponad 12500 obiektów. Najbogatszą część stanowią stroje mazowieckie; kurpiowskie, łowickie we wszelkich odmianach, łącznie ze strojami dziecięcymi. Stroje uzupełniają elementy dekorujące, pośród których wyróżniają się koronki z Koniakowa czy haft na tiulu w stroju żywieckim. Dopełnieniem jest kolekcja biżuterii ludowej, będąca nieodłącznym elementem stroju odświętnego.

Gromadzenie zbiorów stroju i tkaniny rozpoczęło się w momencie założenia Muzeum w 1931 r. Kolekcja strojów i tkanin to 7564 zabytki: różnorodne elementy z terenu całej Polski. Najpełniej reprezentowane są stroje z Polski środkowej uwzględniające ewolucje, zmiany i kolejne mody w regionach: łowickim, opoczyńskim, rawskim, sieradzkim i piotrkowskim. Okazale przedstawiają się również zbiory strojów pochodzące z terenów wschodniej i południowej Polski, wśród których szczególnie cenne są przykłady lnianych ubiorów z tkackimi zdobieniami, tzw. pereborami z okolic Włodawy, a także kolekcje żywotkówcieszyńskich i czepców z okolic Koniakowa i Istebnej. Muzeum posiada kolekcję biżuterii: korali bursztynowych, korali prawdziwych, ozdób srebrnych: guzów, zapinek, medalików również z terenów Huculszczyzny. Spośród ludowych tkanin dekoracyjnych wyróżnić trzeba wielonicielnicowe tkaniny z rawskiego i opoczyńskiego, łowickie „nospy”, lniane tkaniny z Podlasia, a także dywany dwuosnowowe ze wschodnich rejonów kraju.

Wydawca serii „Ocalić od zapomnienia”. Więcej informacji »

W zbiorach Muzeum Północno–Mazowieckiego w Łomży oraz Skansenu Kurpiowskiego im. Adama Chętnika w Nowogrodzie (oddział Muzeum) wśród zgromadzonych odświętnych ubiorów ludowych naczelne miejsce zajmuje kolekcja stroju z Kurpiowskiej Puszczy Zielonej. Ponad 70 kompletów stroju kobiecego reprezentuje okres od II połowy XIX w. do lat 70. XX stulecia, co pozwala prześledzić zachodzące zmiany między innymi w kolorystyce, zdobieniach czy dodatkach oraz wychwycić zróżnicowania lokalne. Ubiór męski, prostszy i daleko mniej zróżnicowany niż kobiecy jest reprezentowany skromniej, bo tylko przez 9 zestawów. Muzeum posiada również bogaty zbiór bursztynowej biżuterii, głównie naszyjników, które były nieodzownym dodatkiem do ubiorów odświętnych.
Prócz strojów z Kurpiowskiej Puszczy Zielonej w zbiorach znajduje się pięć kompletów stroju kobiecego z Kurpiowskiej Puszczy Białej, grupy pułtuskiej.

W zbiorach Działu Etnograficznego Muzeum w Łęczycy w znajduje się największa kolekcja łęczyckich strojów regionalnych. W latach 1957-1967 gromadziła je ówczesna kierowniczka Muzeum Jadwiga Grodzka. Kolekcja powstawała w czasie, kiedy strój łęczycki należał do reliktowych i był już w zaniku. Obecnie kolekcja liczy ponad 190 eksponatów w tym 163 elementy stroju kobiecego pochodzące z 30 miejscowości, oraz 27 zabytków stroju męskiego pochodzących z 15 wsi. W 2007 roku po realizacji projektu „Rekonstrukcja łęczyckich chust kamelowych”, kolekcja stroju kobiecego wzbogaciła się o kolejne, wyróżniające ten region chusty zwane kamelowymi. Na zbiór stroju kobiecego składają się chustki, czepce, wełniaki, zapaski, fartuchy, kaftany, koszule, staniki, spódnice oraz zarękawki. Zbiory stroju męskiego tworzą: czapki, kapelusze słomiane, koszule, spencery, spodnie, pasy. Na wyróżnienie zasługuje sukmana z zielonymi wyłogami jedyna w zbiorach muzealnych w Polsce. Większość eksponatów pochodzi z początku XX wieku i okresu międzywojennego. Na drugą połowę XIX wieku datowane są – jeden wełniak i zapaska. Zbiory z Muzeum z Łęczycy stanowią najważniejsze źródło wiedzy o stroju z tego regionu.

Kolekcja stroju i tkanin ludowych Muzeum Zamojskiego liczy ok. 200 eksponatów i jest reprezentatywna dla wszystkich grup kulturowych zamieszkujących tereny południowo-wschodniej Lubelszczyzny oraz obszary dawnej ordynacji zamojskiej. W zbiorach znajdują się kompletny ubiór zamojski zarówno kobiecy jak i męski w jego odmianach: letniej, zimowej, świątecznej i codziennej, elementy strojów biłgorajskich, hrubieszowskich i tomaszowskich. W kolekcji stroju na szczególną uwagę zasługują pozyskane jeszcze w okresie międzywojennym dwie sukmany i spódnica brokatowa z Tarnogrodu. Są to jedne z nielicznych eksponatów z tego regionu w zbiorach muzealnych.

W zbiorach etnograficznych Muzeum Ziemi Wieluńskiej w Wieluniu znajduje się 15 kompletów strojów ludowych kobiecych oraz 4 niekompletne stroje
męskie. Stroje pozyskano z terenu historycznej ziemi wieluńskiej i pochodzą od połowy XIX wieku do lat 30. XX wieku. Dzięki tej kolekcji
można prześledzić różnicę w kolorystyce wełniaków na poszczególnych terenach ziemi wieluńskiej oraz rozwijająca się modę w stroju odświętnym.

Inicjatorem, kierownikiem budowy i pierwszym prezesem Domu Ludowego w Bukowinie Tatrzańskiej był Franciszek Ćwiżewicz, nauczyciel i kierownik miejscowej szkoły. Już w 1931 r. niedokończony jeszcze budynek zaczął tętnić życiem. Tu znalazł swoją siedzibę Teatr i Chór Włościański, tu skupiło się życie kulturalne wsi. Odbywały się liczne przedstawienia i występy, posiady, wieczornice i zebrania wiejskie. Dom Ludowy stał się centrum skupiającym ludzi światłych, dążących do dalszego rozwoju Bukowiny i Podhala.
Podobnie jak 80 lat temu, tak i dziś Dom Ludowy stanowi centrum kulturalne wsi i całej bukowiańskiej gminy. Prowadzone są tu zajęcia z dziećmi i młodzieżą, na których młodzi bukowianie uczą się góralskiego muzykowania i tradycyjnej sztuki podhalańskiej. W Domu Ludowym działa Szkoła Ginących Zawodów Folkloru i Sztuki Ludowej, w której poznaje się tajniki tradycyjnych rzemiosł m.in: malarstwa na szkle, snycerki, ceramiki i haftu. Od wielu lat Dom Ludowy w Bukowinie Tatrzańskiej jest organizatorem dwóch dużych imprez o zasięgu ogólnopolskim „Góralskiego Karnawału” – zimą i „Sabałowych Bajań” – latem. Od 1996r. odbywają się tutaj spotkania teatralne – „Sejmik Wiejskich Zespołów Teatralnych”.

Podstawowym celem statutowym Centrum jest promocja kultury łowickiej, tworzenie, ochrona i udostępnianie różnorodnych wartości i dóbr kultury oraz prowadzenie ośrodka badań i dokumentacji w dziedzinie kultury. Dodatkowo do zakresu działania Centrum należy organizacja bazy danych z zakresu kultury, turystyki oraz gospodarki turystycznej, działanie na rzecz turystycznego wizerunku powiatu łowickiego poprzez udział w targach i wystawach turystycznych, wydawnictwa turystyczne, organizację projektów turystyki aktywnej, współpracę z Polską Organizacją Turystyczną i innymi organizacjami turystycznymi, informowanie o walorach produktów regionalnych i lokalnych oraz uczestniczenie w procesie ich zgłaszania, rejestracji i kontroli funkcjonowania krajowych i europejskich znaków jakości, organizacja imprez kulturalnych, turystycznych i gospodarczych na terenie powiatu łowickiego.

Muzeum w Łowiczu gromadzi zabytki etnograficzne z terenu dawnego Księstwa Łowickiego, obejmującego w szczególności dzisiejsze powiaty łowicki i skierniewicki. Stroje ludowe w etnograficznej kolekcji muzealnej zajmują znaczące miejsce. Dokumentują one historię ubioru grupy etnograficznej – Księżaków Łowickich, zwanych także Łowiczanami lub Mazurami Łowickimi, począwszy od I poł. XIX w. po czasy współczesne. Najstarsze i najcenniejsze elementy odzieży włościańskiej, które muzeum posiada w zbiorach, pochodzą z kolekcji Anieli Chmielińskiej (1868-1936), działaczki społecznej, regionalistki, twórczyni otwartego w 1910 r., w Łowiczu Muzeum Etnograficznego PTK. Obecnie w zbiorach muzeum znajduje się ok. 1800 elementów odzieży damskiej, męskiej i dziecięcej w tym zarówno komplety jak i pojedyncze elementy stroju, a także próbki haftów czy biżuteria. Posiadane eksponaty, obok spuścizny po A. Chmielińskiej, trafiły do Muzeum drogą zakupów, a także licznych darowizn od osób prywatnych czy lokalnych organizacji, np. Towarzystwa Przyjaciół Muzeum w Łowiczu.

W zbiorach Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze znajduje się wartościowa i liczebnie bogata kolekcja dolnośląskich czepców kobiecych i innych elementów ludowego stroju kobiecego i męskiego, takich jak: katanki, chusty, zapaski, skarpety, buty, spodnie, kamizelki i kabatki męskie. Znaczna część wymienionych obiektów pochodzi z 1 poł. XIX w. Ze względu na „wiek obiektów” i kruchość materiałów z jakich zostały wykonane (jedwab, aksamit, len, sukno, skóra, koronka), stan zachowania a także wrażliwość na światło i wilgoć eksponaty prezentowane są sporadycznie i krótko. W latach 1975-1995 udało się nabyć do zbiorów trzy dziewiętnastowieczne kobiece czepce dolnośląskie i jeden męski cylinder. W 1993 r. dział powiększył swoje zbiory strojów 26 obiektami pochodzącymi z okolic Hrubieszowa, z byłego województwa stanisławowskiego i Bukowiny Rumuńskiej. Do ciekawszych należy pełny komplet stroju kobiecego z Bukowiny Rumuńskiej, 8 koszul z płótna bogato haftowanych z okolic Hrubieszowa, 2 koszule kobiece z byłego woj. stanisławowskiego.

Dział etnografii Muzeum Regionalnego w Tomaszowie Lubelskim dokumentuje kulturę materialną, twórczość i obyczaje tomaszowskiej wsi. W dziale zgromadzono m.in. dużą kolekcję strojów ludowych z różnych miejscowości powiatu tomaszowskiego.

W Dziale Etnografii Pomorza Muzeum Narodowego w Szczecinie znajdują się tkaniny i odzież ludowa z terenu Pomorza, różnych regionów Polski oraz z przedwojennych Kresów. Zbiór ubiorów ludowych, w którym brak kompletnych zestawów liczy około 300 eksponatów. W tej grupie do najcenniejszych należą nielicznie zachowane elementy strojów pomorskich: czapka męska i pas panny młodej z Jamna, części stroju pyrzyckiego – chusta, rękawiczka, skarpeta, torebka, podwiązki, czepce i wstążki. Na uwagę zasługują także wzorniki haftów z końca XVIII w. i czepce (ok. 45 sztuk) z XIX w. Wśród zabytków z terenów Polski największą część stanowią elementy strojów ukraińskich: męskie i damskie koszule, spódnice, fartuchy (zachowane ich haftowane części). Kolekcja tkaniny ludowej to ponad 400 obiektów, spośród których wyróżniają się dywany dwuosnowowe oraz wielonicielnicowe ręczniki i tkaniny pochodzące z Podlasia i przedwojennych kresów północno-wschodniej Polski.

Dział Tkanin i Strojów Ludowych Muzeum Etnograficznego, Oddziału Muzeum Narodowego we Wrocławiu liczy ok. 2500 obiektów. W zbiorze tym znajdują się dolnośląskie stroje ludowe sprzed 1939 r. oraz stroje przywiezione po 1945 r. przez przesiedleńców z różnych regionów Polski przedwojennej i spoza jej granic. Kolekcja przedwojennych strojów dolnośląskich składa się z ponad 400 zabytków, z których 80% to czepce. Sama kolekcja jest niepełna i dość przypadkowa – nie są to komplety strojów, ale jedynie poszczególne elementy, przede wszystkim strojów kobiecych. Wśród strojów przesiedleńców, które stanowią zdecydowaną większość zbiorów, reprezentowane są regiony należące przede wszystkim do dawnych Kresów wschodnich, ale również pochodzą one z Polski centralnej, Małopolski, Śląska, Wielkopolski, czy z Bukowiny rumuńskiej i Bośni. Większa część tych strojów (również głównie kobiecych) powstała przed II wojną światową i została przywieziona na Dolny Śląsk, gdzie nie były już prawie w ogóle używane.

W zbiorach Działu Etnografii Muzeum Mazowieckiego w Płocku, znajdują się stroje łowickie, sannickie, kołbielskie, kurpiowskie (Puszczy Białej i Puszczy Zielonej). Z wyjątkiem regionu łowickiego są to przede wszystkim stroje kobiece. W zbiorach znajdują się także elementy męskich strojów z gąbińskiego, rawskiego i kurpiowszczyzny. Do wyjątkowo cennych obiektów należy zaliczyć pas do stroju płockiego -jedyny zachowany element wzmiankowanego przez Kolberga stroju z tego regionu. Jego czerwono-zielona kolorystyka, właściwa tkactwu z tego regionu zachowała się w tkaninach płockich, licznie reprezentowanych w zbiorach etnograficznych Muzeum. Muzeum posiada też kilkanaście czepków dziecięcych i jedną sukienkę niemowlęcą do chrztu z Kurpi Puszczy Zielonej. Na uwagę zasługuje zespół biżuterii z bursztynu i korala, także o charakterze dewocyjnym.

Muzeum w Jaworze gromadzi obecnie ponad 5000 muzealiów. Zakres zbiorów obejmuje: zabytki artystyczno-historyczne m.in. malarstwo, grafikę, rzeźbę i bogaty zestaw zabytków dokumentujących dzieje i kulturę Jawora oraz jego okolic, w tym zabytki etnograficzne z kolekcjami mebli, obrazków na szkle i czepców śląskich.

W zbiorach muzeum znajduje się bogata kolekcja elementów śląskiego stroju ludowego. Jego dumą jest kolekcja śląskich czepców ludowych licząca kilkadziesiąt eksponatów, pochodzących z XIX i początku XX w. Strój kobiecy reprezentują także katanki typu spencer, typowe dla mody dolnośląskich kobiet przełomu XIX i XX w., sukienki z drukowanych tkanin, staniki oraz zdobione tzw. „białym haftem” batystowe chusty naramienne i zapaski. Strój męski reprezentowany jest przez przykłady długich dwurzędowych płaszczy z ciemnego sukna, krótszych surdutów, spodni z nogawkami do kolan. W zbiorach znajdują się także kamizelki męskie różnego kroju, szyte z drukowanych tkanin bawełnianych, barwionej wełny i jedwabiu, kapelusze oraz skórzane buty z wysoką cholewką. Ilość i zróżnicowanie zabytków daje możliwość szerokiego, pełnego spojrzenia na modę damską i męską regionu, służy do historycznych oraz etnologicznych badań nad społeczeństwem Dolnego Śląska XIX i XX w. Wynikiem badań nad śląskim strojem jest publikacja „Piękno stroju ludowego. Strój dolnośląski”, wydana przez Muzeum Tkactwa. Album zawiera opracowanie na tematu ubiorów ludowych na Dolnym Śląsku w oparciu o zachowane zbiory własne oraz dokładny, pełny katalog zabytkowych strojów Muzeum Tkactwa.

Zbiór tkanin Muzeum Wsi Radomskiej liczy ok. 1450 obiektów. Zasadniczym trzonem zbioru są elementy ubioru ludowego, w większości reprezentowanego w świątecznej odmianie stroju kobiecego. Duży zasób stanowią samodziałowe tkaniny z grup okryciowych i dekoracyjnych: lniane samodziałowe prześcieradła, obrusy, wełniane dywany i konopne kilimy. Do tej grupy można również zaliczyć chodniki wykonane z dartych i ciętych pasków tkanin bawełnianych produkcji fabrycznej (zużyta odzież). Ponadto, muzeum jest w posiadaniu kilkunastu wschodnich tkanin (kilimy, kobierce) dekoracyjnych z XIX w. ręcznie tkanych i wiązanych (z okrywą runową), które niegdyś były ozdobą wnętrz mieszczańskich i dworów szlacheckich. Na szczególną uwagę zasługują zabytkowe tekstylia sakralne, paramenty i szaty liturgiczne noszone przez kapłanów obrządku rzymsko-katolickiego, wykonane w większości z tkanin jedwabnych i półjedwabnych. Prezentują różnorodność splotów i „rysunków” wielkoraportowych kompozycji.

Pyrzycka Biblioteka Publiczna początki swojej działalności datuje na wrzesień 1946 r. Biblioteka, oprócz swoich podstawowych zadań jakimi są gromadzenie, opracowanie i udostępnianie zbiorów, organizuje wiele różnorodnych akcji, których zadaniem jest upowszechnianie czytelnictwa i popularyzowanie wiedzy o mieście i regionie. Zbiory, znajdujące się w Dziale Tradycji pozwalają dogłębnie poznać nie tylko historię Pyrzyc i okolic ale również całego regionu.

Główny profil działalności wydawnictwo realizuje poprzez publikacje o historii, kulturze i sztuce Dolnego Śląska.

W zbiorach Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie znajdują się stroje odświętne Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan. Ukazują one bogactwo i różnorodność kulturową przejawiającą się w różnicach kostiumologicznych ludności zamieszkującej okolice Łańcuta, Przeworska, Brzozowa i Jasła. Najciekawszym przykładem tego typu zbiorów są unikatowe kolekcje rańtuchów i żupanów pozyskanych, wraz ze spodnią odzieżą, z podłańcuckich miejscowości. Wśród kolekcji rańtuchów na plan pierwszy wybijają się okazałe markowskie rańtuchy zwane zowiciami. Kolekcję uzupełniają bogato zdobione płócienne i wełniane chusty oraz inne atrybuty stroju kobiecego jak; czepce, korale, kryzki oraz katany i kitliki, które wraz z unikatowym zbiorem biżuterii chłopskiej tworzą kolekcję odzieży i strojów chłopskich z XIX i XX wieku. Na szczególną uwagę zasługują pasy zwane obręczami, które składały się z metalowych członów z klamrą w kształcie stożka. Przykłady codziennych i odświętnych ubiorów Rzeszowszczyzny obejrzeć można na ekspozycji zatytułowanej „Na co dzień i od święta. Odzież i stroje w społecznościach wiejskich w Rzeszowskiem w XIX i XX wieku.”

Weselny strój jamneński – damski i męski będący w posiadaniu Muzeum w Koszalinie to replika powstała na potrzeby ekspozycji, zrealizowana na podstawie opisów w literaturze oraz zachowanej ikonografii. II wojnę światową przetrwały nieliczne elementy stroju – w muzeum w Berlinie: gorset, koszula oraz brosza. W naszych muzeach zachowały się – pas do stroju kobiecego, korona ślubna oraz czapka męska, które posłużyły za wzorzec przy pracach rekonstrukcyjnych.

Kolekcja strojów ludowych Muzeum w Przeworsku Zespół Pałacowo-Parkowy, częściowo dostępna na stronie Muzeum, liczy obecnie: 41 gorsetów kobiecych (3 gorsety z kapami – XVIII w., 3 staniki przeworskie, 2 gorsety strzępne grodziskie, 24 gorsety krakowskie kolorowe, 7 gorsetów białych wyszywanych nićmi, 1 kamizela kobieca „kiklik”, 1 stanik kobiecy „bekieszka”), 8 bluzek – katanek, 34 zapaski, 16 spódnic, 5 koszul kobiecych z krezami, 2 czepki siatkowe zielone mężatki, 2 chusty czepcowe z haftowanym narożem, 10 chust naramiennych wełnianych, 3 chusty letnie naramienne, 26 chustek na głowę wełenkowych, 2 chustki aksamitne na głowę, bielizna (2 staniczki i 3 halki), 1 żupan; stroje męskie: 3 kamizele długie, 3 płótnianki, 2 burnusy, 1 koszula męska, portki sukienne, 2 kożuchy, 2 czapki barankowe, 5 pasów metalowych „obręczy”, 1 pas skórzany wybijany, 6 par butów z cholewami. Ponadto w zbiorach Muzeum w Przeworsku znajdują się liczne fotografie portretowe osób w strojach odświętnych ludowych, z okresu międzywojennego i powojennego. Stroje to w większości dary dla Muzeum w Przeworsku, powołanego do życia 19 stycznia 1958 r., pochodzące od mieszkańców wsi regionu przeworskiego, jak również zakupy tego typu muzealiów, dokonywane regularnie przez cały okres istnienia Muzeum, także w ostatnich latach.